دەستنووسخانەی دیجیتاڵی باقلاوا

‍ ‍ خبر ژ دعوای آخر نداشتیم

✍اسماعیل شمس

🔸در این یک صفحه از جنگنامه، الماس خان با خوانندگان شاهنامەاش درد دل می کند و تجربە زندگی اش را با آنها در میان می گذارد. الماس خان، شاعر، مورخ ، جغرافیدان، مردم شناس و فیلسوف و مسلط برتاریخ و قبایل وجغرافیای کردستان وطوایف کرد در همه جای ایران وعثمانی است و زهی اسفا که ما از تحلیل محتوایی آثار پرمغز او غفلت کرده و درحواشی لفظی آن مانده ایم.

🔸به راستی اگر امروز الماس خان زنده بود و به قول خودش از این " دعوای آخر" خبردار می شد که بر سر زبان شعرش در گرفته است، چه می گفت؟
اگر می دید برخی کاتبان و شارحان بعدی بر سر نسخه خطی او چه آورده اند و برخی مصححان و خوانندگانش به چه ابهام هایی افزوده اند،؟چگونه واکنش نشان می داد؟
عجالتاً درباره دعواهایی که بر سر زبان شعر الماس خان وجود دارد، فکر کنم مطالعه دقیق همین یک صفحه کافی باشد تا بدانیم شاعر بزرگ ما متعلق به چه جغرافیایی بود و با چه زبانی شعر گفته است.
یقین دارم امروز هیچ گویشور هورامی، سورانی، لک،کلهر و کرمانج در گفتگوهای روزانه خود با این سبک زبانی سخن نمی گوید؛ همچنانکه هیچ فارسی زبان بیسوادی صد سال پیش با زبان رسمی و شعری خاقانی و حافظ حرف نمی زد، اما تا حدودی آن را می فهمید. بحث زبانی و ادبی این سبک شعری را به زبان شناسان و اهل ادبیات می سپارم و تنها به جنبه تاریخی آن اکتفا می کنم. سبک ترکیبی شعر الماس خان و دیگر شاعران سبک گوران (اصطلاحی شبیه سبک هندی در شعر فارسی)، زبانی گزینشی و معیار بود که در تداوم فهلویات قرون میانه از دوران صفویه به عنوان زبان کتابت از لرستان تا مکریان و از همدان تا بابان برگزیده شد. از این نظر زبان این اشعار تفاوت چندانی با فهلویات باباطاهر ندارد. .تٱکید می کنم که این زبان خاص برای کتابت بود و آن هم تنها شعر نه نثر ؛ و نه الماس خان کنوله ای و نه هیچ شاعر دیگری با آن سخن نمی گفت. بسیار روشن است که سنگینی کلمات در این سبک به سبب تٲثیر پذیری آن از شاعران فارسی زبان به سمت لغات فارسی و لغات عربی فارسی شده است(نگاه کنید به عنوان همین مطلب که یک بیت شعر الماس خان است) و سپس هورامی و لکی، اما بسیاری جاها لغات خاص کلهری و سورانی و کرمانجی هم در آن وجود دارد. درست است که تا کسی هورامی نداند نمی تواند این شعر را بفهمد، اما یک گویشور هورامان هم تا لکی و سورانی وکلهری نداند توانایی فهمیدن این اشعار را نخواهد داشت. شاعران در سراسر قلمرو کردستان صفوی به این زبان می نوشتند و به قول الماس خان نخبگان باسواد هر "چهار اقلیم لرستان و لک و کرمانشاه وکردستان اردلان" به آن می نوشتند و زبان مشترکشان بود؛ هرچند هر کدام گویش محاوره ای خاص خود را داشتند. این زبان را در آن دوران خود شاعران و بقیه ناظران، کردی می نامیدند و اطلاق " لفظ گورانی" برای آن تنها ناظر به سبک خاص شعر هجایی آن و درتداوم فهلوی بودنش بود. لفظ گورانی البته تا دیاربکر و ارمنستان و هر جا که کرد بود، کاربرد داشت و هنوز هم در برخی جاها کاربرد دارد. این که اصل این گوران وگورانی چیست و چرا ابتدا بیشتر کردها را در هر جای کردستان، گوران هم می نامیدند و سپس این لفظ تنها به جغرافیایی خاص محدود گشت و درجاهای دیگر به حاشیه رفت، بحث مفصلی است، اما در این جا به این سخن بسنده می کنم که گوران در اصل مفهومی مذهبی داشت و سپس به قلمرو سیاست و شعر کشیده شد.گوران در آغاز نه تنها دربرابر کرد نبود و ربطی به زبان نداشت که از دل کرد برآمد. این، مذهب بود که به تدریج گوران را به صدر بخشی از هویت پیشین نشاند و برای تفکیک آن بخشی از هویت کهن با مذهبی خاص ازدیگر بخشهای آن برجسته شد. در این باره در آینده بیشترصحبت خواهم کرد.

♦️ از آرشیو کردستان نامه
(@kurdistanname)
________________
کاناڵەو تاریخوو هەورامانی↙️
@horamanhistory

220 viewsئیرەج مورادی Iraj Moradi, 13:59