Ном биринчи ҳаёлга келган нарса. Эътибор берманглар. Ҳеч қанақа маъно йўқ. Логотипдаям.
Фуқаро Кейн (Citizen Kane) – америкаликни одам эришиши мумкин бўлган барча нарсага эришгани ва шу билан бирга ҳеч нарсага эришмагани ҳақида ҳикоя қилувчи филм.
Ўз ётоғида жон таслим қилар экан машхур газетчи медиамагнат Чарльз Фостер Кейн фақатгина бир сўзни тилга олди – Rosebud. Унинг ўлими ҳақида эшитган матбуотчилар рақобат йўлида шунчаки унинг ўлими ҳақида эмас бутун ҳаёти ҳақида ёзишга қарор қилишди. Муаммо шундаки унинг ҳаёти бутун бошли газетани ҳам тўлдирадиган даражада саргузаштларга бой. Шундай экан уларнинг олдида битта йўл қолди – “rosebud” сўзини тилга олганда жаноб Кейн нимани назарда тутган? Буни билиш учун матбуотчилар ўзларининг журналистик суриштирувини бошлади.
Атига 25 ёшида Орсон Уэллс ўзининг энг пик чўққисига чиқди. Бадиий филмлардаги ўзининг дебют иши бўлишига қарамай унинг бу филми унинг энг машхур филмига айланди. Бир эмас бир неча бор ушбу филм барча даврларнинг энг яхшиси деб тан олинди. Тўққизта номинацияда Оскарга номзоди қўйилиб шундан биттасини (энг яхши сценарий) ютди.
Филм сюжетига ўша даврда яшаган, сариқ матбуотнинг отаси сифатида кўриладиган Уилям Хёрстнинг ҳаёти прототип қилиб олинган. Қизиқ томони филм катта экранларга чиқган вақтда хали Уилям Хёрстнинг ўзи ҳаёт бўлган. Ўзини прототипи асос қилиб олинган филмни кўргач Хёрст ўз қуроли билан яъни сариқ матбуот орқали филмга қарши уруш очган. Бутун Америкадаги кўплаб катта нашрлар эгаси саналган Хёрст табиийки ёш режиссёрнинг филмини ер билан битта қилиш кучига эга бўлган. Шу сабабли ҳам аввалига филм прокатда катта инқирозга учраган ва кейинчалик қайта ва қайта кинотеатрларда намойиш этилавергач одамларни ўз томонига оғдира олган.
1941 йилдаги кинони нега ҳозирги кунларда трендга чиқганини ўзига яраша сабаби бор. Дэвид Финчер яқиндагина ўзининг “Манк” филмини Нетфликс стримида оммага намойиш этди. Танқидчилар томонидан “Финчернинг энг яхши филми” деб аталаётган ушбу филм айнан бизнинг “Фуқаро Кейн” филмимизни яратилишида ҳақида, унинг сценарийсини ёзган Герман Жейкоб Манкевичнинг филмни яратилиш давридаги ҳаёти ҳақида ҳикоя қилади.
Фуқаро Кейн бир инсон эришиши мумкин бўлган барча нарсага эришган, ёшлигидан эрта айрилган, атрофидаги инсонлар учун ҳам яхши ҳам ёмон, қарама-қарши таассурот қолдирган, ўз эгоси туфайли ўзининг энг катта бойлигидан айрилган ва буни жуда кеч тушуниб етган инсон. Унинг ўзгача ҳаёт йўли ҳақида ҳикоя қилувчи филм эса кўпчилик америкаликларни меҳрини қозонгани бекорга эмас чунки у ҳақиқий америкалик ҳақида ҳикоя қилади.
Ўз ётоғида жон таслим қилар экан машхур газетчи медиамагнат Чарльз Фостер Кейн фақатгина бир сўзни тилга олди – Rosebud. Унинг ўлими ҳақида эшитган матбуотчилар рақобат йўлида шунчаки унинг ўлими ҳақида эмас бутун ҳаёти ҳақида ёзишга қарор қилишди. Муаммо шундаки унинг ҳаёти бутун бошли газетани ҳам тўлдирадиган даражада саргузаштларга бой. Шундай экан уларнинг олдида битта йўл қолди – “rosebud” сўзини тилга олганда жаноб Кейн нимани назарда тутган? Буни билиш учун матбуотчилар ўзларининг журналистик суриштирувини бошлади.
Атига 25 ёшида Орсон Уэллс ўзининг энг пик чўққисига чиқди. Бадиий филмлардаги ўзининг дебют иши бўлишига қарамай унинг бу филми унинг энг машхур филмига айланди. Бир эмас бир неча бор ушбу филм барча даврларнинг энг яхшиси деб тан олинди. Тўққизта номинацияда Оскарга номзоди қўйилиб шундан биттасини (энг яхши сценарий) ютди.
Филм сюжетига ўша даврда яшаган, сариқ матбуотнинг отаси сифатида кўриладиган Уилям Хёрстнинг ҳаёти прототип қилиб олинган. Қизиқ томони филм катта экранларга чиқган вақтда хали Уилям Хёрстнинг ўзи ҳаёт бўлган. Ўзини прототипи асос қилиб олинган филмни кўргач Хёрст ўз қуроли билан яъни сариқ матбуот орқали филмга қарши уруш очган. Бутун Америкадаги кўплаб катта нашрлар эгаси саналган Хёрст табиийки ёш режиссёрнинг филмини ер билан битта қилиш кучига эга бўлган. Шу сабабли ҳам аввалига филм прокатда катта инқирозга учраган ва кейинчалик қайта ва қайта кинотеатрларда намойиш этилавергач одамларни ўз томонига оғдира олган.
1941 йилдаги кинони нега ҳозирги кунларда трендга чиқганини ўзига яраша сабаби бор. Дэвид Финчер яқиндагина ўзининг “Манк” филмини Нетфликс стримида оммага намойиш этди. Танқидчилар томонидан “Финчернинг энг яхши филми” деб аталаётган ушбу филм айнан бизнинг “Фуқаро Кейн” филмимизни яратилишида ҳақида, унинг сценарийсини ёзган Герман Жейкоб Манкевичнинг филмни яратилиш давридаги ҳаёти ҳақида ҳикоя қилади.
Фуқаро Кейн бир инсон эришиши мумкин бўлган барча нарсага эришган, ёшлигидан эрта айрилган, атрофидаги инсонлар учун ҳам яхши ҳам ёмон, қарама-қарши таассурот қолдирган, ўз эгоси туфайли ўзининг энг катта бойлигидан айрилган ва буни жуда кеч тушуниб етган инсон. Унинг ўзгача ҳаёт йўли ҳақида ҳикоя қилувчи филм эса кўпчилик америкаликларни меҳрини қозонгани бекорга эмас чунки у ҳақиқий америкалик ҳақида ҳикоя қилади.
Манк (Mank; 2020) – нега Финчер ўз услубини ўзгартирди ва бу ростдан ҳам йилнинг энг яхши филмими?
Яқиндагина Нетфликс стримида “Манк” филми омма эътиборига ҳавола этилди ва бу филм кўплаб танқидчилар томонидан “Йилнинг энг яхшиларидан” дея эътироф этилмоқда. Ушбу филм ҳақида гаплашамиз.
1940 йил, Мохава чўлларини ўртасидаги ёлғиз уйда автоҳалокатдан тикланаётган ва шу билан бирга сценарий ёзиш билан машғул бўлган Герман Манкевич истиқомат қилмоқда. Ўзининг бетгачопарлиги ва алкоголга ошнолиги билан ҳаммага ҳам ёқавермайдиган бу ижодкорни ўша даврда вундеркинд сифатида кўрилаётган Орсон Уэллс ёллаган. Тўғрироғи унга икки ой муддат ичида бетакрор сценарий ёзишни вазифа қилиб берган. Манк эса (Герман Манкевични “Манк” деб чақиришган) таваккалга қўл уриб ўша даврнинг энг машхур одамларидан бирини ўз асари бош қахрамонига прототип қилиб олди. Кейинчалик ушбу “Фуқаро Кейн” филми бир неча бор “барча даврларни энг яхши филми” деб эътироф этилди.
Филм бош қахрамон Герман Манкевични “Фуқаро Кейн” филмини сценарийсини ёзиш билан биргаликда охирги ўн йиллик хотиралари билан ҳам бизни таништириб боради. Манк ўзининг инжиқ фэъли ва сўзга усталиги билан томошабинда симпатия уйғотади. Ўзининг билганидан қолмайди, ўзини ҳаммадан ақлли деб ҳисоблайди, доим алкогол билан ошно тутинган ва шу камчиликлари билан атрофидаги кам сонли яқинларига ҳам доим муаммо туғдириб келади. Ушбу ролни Гари Олдман бетакрор тарзда ижро этган. Уни ролга қанчалик мос тушганини кўриб, унинг қахрамони Манкни ўзи тирик бўлганида олқишлаб юборган бўлармиди?! Филмни кўриб бўлгач уни ўрнида бошқа одамни тасаввур ҳам қилиш қийин.
Ўтган асрнинг 30-40 йилларидаги Голливуд, санъат, маданият, иккинчи жахон уруши олдидан АҚШдаги сиёсий ўйинлар ҳақида оз ва тушунарли қилиб ҳикоя қилган ота - бола Финчерлар. Доим ўткир сюжетли детективлари билан ўз мухлисларини хурсанд қилиб келган режиссёрдан бирданига биографик филмни кўпчилик кутмаган эди. Филм сценарийсини айнан режиссёрнинг отаси Жек Финчер бундан йигирма йиллар аввал ёзиб кетган экан. Нима бўлган тақдирда ҳам режиссёр бу ишни аъло даражада бажарган. Манкни филмни кўриб танийсиз ва ундан ҳаттоки шу шундай кайфу-сафога берилган одамдан ҳам оладиган нарсаларингиз борлигини тушуниб етасиз. Ўтган аср 30 – йилларидаги Голливуднинг борича тасаввур қиласиз, ўша вақтдаги санъат, маданият, кино ортидаги одамлар ҳақида кўп нарсаларни билиб оласиз. Энг мухими “Фуқаро Кейн” филмининг қанчалик ғавғолар остида қолишига қарамай яратилгани ва ўша даврдаги Америкада ижод барибир цензурадан устун келгани ҳақидаги оддий бир мисолни ўз кўзингиз билан кўрасиз.
Композиторлар ўша давр филмларига мос мусиқалар билан сизни ўтмишга чорлайди, филмни рангсиз суратга олингани, ўша даврни тасвирловчи декорация ва либослар билан биргаликда оғиздан тушмайдиган сигаралар эса сизни мажбурлаб ўтган асрга олиб бориб қўяди. “Фуқаро Кейн” филми Оскарни фақатгина “Энг яхши сценарий” номинациясида ютган. Унгача ўз номи титрларда чиқмаслигига қарши бўлмаган, унинг ижодидан фойдаланишларига эътибор ҳам бермаган жаноб Манк айнан шов-шувли филми титрларида ўз номини бўлиши учун барча нарсадан воз кечди ва бунинг эвазига ўзининг ягона Оскарига эга чиқди. Ажаб эмас, бу йилги Оскарни ҳудди Манкка ўхшаб катта таваккалга қўл ургани учун Дэвид Финчер ютиб кетса. Оскар мукофотини қандай ютиш кераклиги борасида Оскарни ютган одам ҳақида филм ишлаб ушбу филм режиссёри Оскарни ютса. Символично.
П.С: Филмни кўришдан аввал албатта бундан олдинги тақризда ёзилган “Фуқаро Кейн” филмини кўришни тавсия этаман. Шундагина ушбу филмдан олишингиз мумкин бўлган кайфни фоизларини янада кўтариб олишингиз мумкин.
Яқиндагина Нетфликс стримида “Манк” филми омма эътиборига ҳавола этилди ва бу филм кўплаб танқидчилар томонидан “Йилнинг энг яхшиларидан” дея эътироф этилмоқда. Ушбу филм ҳақида гаплашамиз.
1940 йил, Мохава чўлларини ўртасидаги ёлғиз уйда автоҳалокатдан тикланаётган ва шу билан бирга сценарий ёзиш билан машғул бўлган Герман Манкевич истиқомат қилмоқда. Ўзининг бетгачопарлиги ва алкоголга ошнолиги билан ҳаммага ҳам ёқавермайдиган бу ижодкорни ўша даврда вундеркинд сифатида кўрилаётган Орсон Уэллс ёллаган. Тўғрироғи унга икки ой муддат ичида бетакрор сценарий ёзишни вазифа қилиб берган. Манк эса (Герман Манкевични “Манк” деб чақиришган) таваккалга қўл уриб ўша даврнинг энг машхур одамларидан бирини ўз асари бош қахрамонига прототип қилиб олди. Кейинчалик ушбу “Фуқаро Кейн” филми бир неча бор “барча даврларни энг яхши филми” деб эътироф этилди.
Филм бош қахрамон Герман Манкевични “Фуқаро Кейн” филмини сценарийсини ёзиш билан биргаликда охирги ўн йиллик хотиралари билан ҳам бизни таништириб боради. Манк ўзининг инжиқ фэъли ва сўзга усталиги билан томошабинда симпатия уйғотади. Ўзининг билганидан қолмайди, ўзини ҳаммадан ақлли деб ҳисоблайди, доим алкогол билан ошно тутинган ва шу камчиликлари билан атрофидаги кам сонли яқинларига ҳам доим муаммо туғдириб келади. Ушбу ролни Гари Олдман бетакрор тарзда ижро этган. Уни ролга қанчалик мос тушганини кўриб, унинг қахрамони Манкни ўзи тирик бўлганида олқишлаб юборган бўлармиди?! Филмни кўриб бўлгач уни ўрнида бошқа одамни тасаввур ҳам қилиш қийин.
Ўтган асрнинг 30-40 йилларидаги Голливуд, санъат, маданият, иккинчи жахон уруши олдидан АҚШдаги сиёсий ўйинлар ҳақида оз ва тушунарли қилиб ҳикоя қилган ота - бола Финчерлар. Доим ўткир сюжетли детективлари билан ўз мухлисларини хурсанд қилиб келган режиссёрдан бирданига биографик филмни кўпчилик кутмаган эди. Филм сценарийсини айнан режиссёрнинг отаси Жек Финчер бундан йигирма йиллар аввал ёзиб кетган экан. Нима бўлган тақдирда ҳам режиссёр бу ишни аъло даражада бажарган. Манкни филмни кўриб танийсиз ва ундан ҳаттоки шу шундай кайфу-сафога берилган одамдан ҳам оладиган нарсаларингиз борлигини тушуниб етасиз. Ўтган аср 30 – йилларидаги Голливуднинг борича тасаввур қиласиз, ўша вақтдаги санъат, маданият, кино ортидаги одамлар ҳақида кўп нарсаларни билиб оласиз. Энг мухими “Фуқаро Кейн” филмининг қанчалик ғавғолар остида қолишига қарамай яратилгани ва ўша даврдаги Америкада ижод барибир цензурадан устун келгани ҳақидаги оддий бир мисолни ўз кўзингиз билан кўрасиз.
Композиторлар ўша давр филмларига мос мусиқалар билан сизни ўтмишга чорлайди, филмни рангсиз суратга олингани, ўша даврни тасвирловчи декорация ва либослар билан биргаликда оғиздан тушмайдиган сигаралар эса сизни мажбурлаб ўтган асрга олиб бориб қўяди. “Фуқаро Кейн” филми Оскарни фақатгина “Энг яхши сценарий” номинациясида ютган. Унгача ўз номи титрларда чиқмаслигига қарши бўлмаган, унинг ижодидан фойдаланишларига эътибор ҳам бермаган жаноб Манк айнан шов-шувли филми титрларида ўз номини бўлиши учун барча нарсадан воз кечди ва бунинг эвазига ўзининг ягона Оскарига эга чиқди. Ажаб эмас, бу йилги Оскарни ҳудди Манкка ўхшаб катта таваккалга қўл ургани учун Дэвид Финчер ютиб кетса. Оскар мукофотини қандай ютиш кераклиги борасида Оскарни ютган одам ҳақида филм ишлаб ушбу филм режиссёри Оскарни ютса. Символично.
П.С: Филмни кўришдан аввал албатта бундан олдинги тақризда ёзилган “Фуқаро Кейн” филмини кўришни тавсия этаман. Шундагина ушбу филмдан олишингиз мумкин бўлган кайфни фоизларини янада кўтариб олишингиз мумкин.
