МАДЫ ÆЛГЪЫСТ.
Мæ фыд Увæдзæй йæ æрыхъуыстон... Фыдæлтæ, дам, куыд дзырдтой, афтæмæй Хъæрæгъæцы, уымæй уæлæмæ — Урсдоны доны фæйнæфарс, Фадау æмæ Соппæры тъæпæнты раздæр Ногъа цардысты. Кæд уыди — мæгъа. Уæд Ир, æвæццæгæн, ацы рæтты нæма уыдысты.
Гъемæ, цæмæйдæриддæр, иу хатт Ногъайæн сæ чындзытæй иуы судзгæ маст бацыди: авдæнмæ йын йæ сывæллоны къухмæ чидæр гæккуырийы мард баппæрста, æмæ йæ уый дæр йæ дзыхы бакодта. Афтæмæй йæ хъуырьг фæбадт æмæ амарди. Мад æй никæмæн схъæр кодта, бамбæхста йæ.
Сусæгæй хуыцаумæ йæ тæригъæдтæ фæхъардта, кæмæн цы кодтон, зæгъгæ, стæй донмæ рацыд. Иæ гогоны дон систа æмæ ралгъыста: «Ацы зæххыл абонæй фæстæмæ лæппу усгур ма кæнæд, чызг — чындздзон чызг, рæуæд гал ма суæд... Ацы зæхх авд хатты хъæууат фæуæд!» — йæхæдæг дон асæххæтт ласта. Хæдзармæ афтид гогонимæ баздæхт.
Æхсæвы йе ’дзард сывæллоны йæ хъæбысы систа æмæ, цы фæци, уый бæрæг нал сси.
Зæрæдтæ-иу, æцæгдæр, дзырдтой: «Ацы зæхх æлгъыст у, авд хатты хъæууат фæци — авд адæмы фæлтæры дзы æрцард æмæ сыл 111 дзы цард никуы ’рхæцыд. Æмæ-иу фæлыгъдысты...» Ногъайæн ма ныр дæр сæ мæсыг æмæ сæ зæппæдзтæ Къорайы сæрмæ Фадауы рагъыл зынынц. Мады æлгъыст цæуаг у.
Гъе, ахæм таурæгъ дæр ис.
Агъиианы ныхæстæ, Цæрукъаты Ал. фыст, 1970 азы, 17 май, г. Орджоникидзе.
#таурӕгъ
Мæ фыд Увæдзæй йæ æрыхъуыстон... Фыдæлтæ, дам, куыд дзырдтой, афтæмæй Хъæрæгъæцы, уымæй уæлæмæ — Урсдоны доны фæйнæфарс, Фадау æмæ Соппæры тъæпæнты раздæр Ногъа цардысты. Кæд уыди — мæгъа. Уæд Ир, æвæццæгæн, ацы рæтты нæма уыдысты.
Гъемæ, цæмæйдæриддæр, иу хатт Ногъайæн сæ чындзытæй иуы судзгæ маст бацыди: авдæнмæ йын йæ сывæллоны къухмæ чидæр гæккуырийы мард баппæрста, æмæ йæ уый дæр йæ дзыхы бакодта. Афтæмæй йæ хъуырьг фæбадт æмæ амарди. Мад æй никæмæн схъæр кодта, бамбæхста йæ.
Сусæгæй хуыцаумæ йæ тæригъæдтæ фæхъардта, кæмæн цы кодтон, зæгъгæ, стæй донмæ рацыд. Иæ гогоны дон систа æмæ ралгъыста: «Ацы зæххыл абонæй фæстæмæ лæппу усгур ма кæнæд, чызг — чындздзон чызг, рæуæд гал ма суæд... Ацы зæхх авд хатты хъæууат фæуæд!» — йæхæдæг дон асæххæтт ласта. Хæдзармæ афтид гогонимæ баздæхт.
Æхсæвы йе ’дзард сывæллоны йæ хъæбысы систа æмæ, цы фæци, уый бæрæг нал сси.
Зæрæдтæ-иу, æцæгдæр, дзырдтой: «Ацы зæхх æлгъыст у, авд хатты хъæууат фæци — авд адæмы фæлтæры дзы æрцард æмæ сыл 111 дзы цард никуы ’рхæцыд. Æмæ-иу фæлыгъдысты...» Ногъайæн ма ныр дæр сæ мæсыг æмæ сæ зæппæдзтæ Къорайы сæрмæ Фадауы рагъыл зынынц. Мады æлгъыст цæуаг у.
Гъе, ахæм таурæгъ дæр ис.
Агъиианы ныхæстæ, Цæрукъаты Ал. фыст, 1970 азы, 17 май, г. Орджоникидзе.
#таурӕгъ
ИНДЖЫНТЫ ХЪÆУ КУЫД РАВЗÆРД.
Цъамадон фыййау йæ фос хызта, ныр хъæу — Инджынтæ кæм и, уыцы ран. Хæрынафон фысы æрдыгъта, хъæзын къус æрæвæрдта къутæры рæбын æмæ йæ хызынæй кæрдзын исы. Цалынмæ йæ хызынимæ архайдта, уæдмæ æхсыр бацахст. Къусы уыди инджын цыхт.
— Ай цæрынæн диссаджы ран куы у! — загъта фыййау.
Æмæ уырдæм æрлыгъд æд бинонтæ. Уыцы фыййау уыди Цæрукъатæй. Иæ фæдыл æрцыдысты иннæтæ дæр. Цæрукъатæ сæ хъæу схуыдтой Инджынтæ. Семæ ма Инджынты цардысты Зембаттæ дæр. Уыдон иу фыдæлæй рацыдысты. Æфсымæр ма сын сты Тæбæхсæутæ, Хъайыртæ, Бигъуылитæ.
Агънианы ныхæстæ, Цæрукъаты Вл. фыст, 1975 аз, 22 дскабрь, г. Орджоникидзе.
Нывгӕнӕг Дзанайты А.
#таурӕгъ
Цъамадон фыййау йæ фос хызта, ныр хъæу — Инджынтæ кæм и, уыцы ран. Хæрынафон фысы æрдыгъта, хъæзын къус æрæвæрдта къутæры рæбын æмæ йæ хызынæй кæрдзын исы. Цалынмæ йæ хызынимæ архайдта, уæдмæ æхсыр бацахст. Къусы уыди инджын цыхт.
— Ай цæрынæн диссаджы ран куы у! — загъта фыййау.
Æмæ уырдæм æрлыгъд æд бинонтæ. Уыцы фыййау уыди Цæрукъатæй. Иæ фæдыл æрцыдысты иннæтæ дæр. Цæрукъатæ сæ хъæу схуыдтой Инджынтæ. Семæ ма Инджынты цардысты Зембаттæ дæр. Уыдон иу фыдæлæй рацыдысты. Æфсымæр ма сын сты Тæбæхсæутæ, Хъайыртæ, Бигъуылитæ.
Агънианы ныхæстæ, Цæрукъаты Вл. фыст, 1975 аз, 22 дскабрь, г. Орджоникидзе.
Нывгӕнӕг Дзанайты А.
#таурӕгъ
АМРАН ÆМÆ ЦУАНОН.
Даредзанты Амран зæххыл тых кæмæн не ’скодта, ахæм ын нал баззади. Æрмæст ма йын Хуыцау уыд æнæ фæлвæрдгонд, æмæ байдыдта хъавын Хыцаумæ,— кæм ыл æрхæст уыдзынæн, зæгъгæ.
Уæд фæндагыл æрбацæуы Хуыцау, йæ бæхыл бадгæйæ. Сæмбæлд Амраныл æмæ йæм дзуры:
— Дæ фæндаг раст, Амран, мæ хæрæфырт.
Амран æм дзуры:
— Дæ хъуыддаг раст, мæ мадырвад! Рахиз ма дæ бæхæй æмæ рахæцæм хъæбысæй, кæддæра нæ чи фæтыхджындæр уаид.
Уæд æм Хуыцау фæхудти:
— Амран, мемæ хæцынæн ницы скæндзынæ ды.
Хуыцау æм ехс раппæрста æмæ дзуры Амранмæ:
— Уæдæ ма мæм гъеуый сдæтт.
Амран æрæвнæлдта ехсмæ æмæ йæ змæлын дæр нæ фæкодта. Уæд æм Хуыцау фæмæсты, йемæ хъæбысæй кæй хæцыд, уый тыххæй, æмæ йыл дзуæртты бафтыдта. Уыдон Уæрсæджы - хохыл бабастой Амраны.
Афтæмæй Даредзанты Амран абон дæр Уæрсæджы хохыл бастæй лæууы лæгæты. Афæдзæй афæдзмæ йæ дуар иу гом кæны.
Иу цуанон ацыд цуаны Уæрсæджы хохмæ. Бараст кодта хохы комы æмæ бафтыд лæгæты дуармæ. Лæгæты дуар фегом и Хуыцауы зондæй.
Бакасти, æмæ Даредзанты Амран æфсæн рæхыстæй баст, йæ бынаты цъæх арт, цъæх фæздæг уадзы. Йӕ цæстытæ сты галы къæлæтыйæстæ, йæ цæнгтæ—хъæды стæвдæнтæ. Цуанон дзы фæтарст æмæ фæстæмæ рацæйлыгъди.
— Тæрсгæ ма фæкæн æппындæр, æз Даредзанты Амран дæн, æмæ мæм рацу æввахсдæр.
Цуанон æм бацыди æввахс æмæ йæ афæрстытæ кодта рагон заманы хабæрттæй.
— Уæртæ къулыл мæ кард ис, æмæ мæм æй æрбахæстæг кæн.
Кардмæ бавнæлдта цуанон Кудзи Дзудты æмæ йæ змæлын дæр не ’скæнын кодта.
— Мæ бон нæу уый райсын æмæ цы кæнон?
— Дæ иу къухæй карды босыл хæц. Иннæ къух æри ардæм.
Цуанон йæ иу къухæй карды босыл ныххæцыд, иннæ радта Амранмæ. Æрбахæцыд ыл Амран йæхимæ, ӕмæ фæцæй скъуыдысты йæ цæнгтæ. Ныхъхъæр кодта Дзудты Кудзи:
— Мæ цæнгтæ мын фескъуыныс!
Феуæгъд æй кодта Амран æмæ йæм дзуры:
— Цæугæ кæн тагъд. Уæларвæй рауадзгæ рæхыс кæд искуы зоныс, уæд мæм æй хæццæ кæн ардæм, усы хъæлæба дыл куыннæ сæмбæла, афтæмæй. Æз уын кæд аирвæзон, зæххон адæм, уæд уæ амонд æрцæудзæн.
Кудзийæн уæларвæй рауадзгæ рæхыс йæхимæ уыд æмæ байдыдта уырдыгæй згъорын. Æрхæццæ сæ хæдзармæ, раппæрста сæ рæхыс æмæ йæ фæхæссы. Иæ ус æй куы федта, уæд æм фæсте ныкъхъæр кодта:
— Кæдæм мын фæхæссыс мæ рæхыс?
Афтæмæй хохы дуар сæхгæдта Амраныл æмæ баззад бастæн уым.
Радзырдта йæ Г у ы б а т ы Д з а к к о. ,,Ирон адæмон сфæлдыстад", фæндзæм чиныг, Орджоникидзе, 1941, ф. 205.
#таурӕгъ
Даредзанты Амран зæххыл тых кæмæн не ’скодта, ахæм ын нал баззади. Æрмæст ма йын Хуыцау уыд æнæ фæлвæрдгонд, æмæ байдыдта хъавын Хыцаумæ,— кæм ыл æрхæст уыдзынæн, зæгъгæ.
Уæд фæндагыл æрбацæуы Хуыцау, йæ бæхыл бадгæйæ. Сæмбæлд Амраныл æмæ йæм дзуры:
— Дæ фæндаг раст, Амран, мæ хæрæфырт.
Амран æм дзуры:
— Дæ хъуыддаг раст, мæ мадырвад! Рахиз ма дæ бæхæй æмæ рахæцæм хъæбысæй, кæддæра нæ чи фæтыхджындæр уаид.
Уæд æм Хуыцау фæхудти:
— Амран, мемæ хæцынæн ницы скæндзынæ ды.
Хуыцау æм ехс раппæрста æмæ дзуры Амранмæ:
— Уæдæ ма мæм гъеуый сдæтт.
Амран æрæвнæлдта ехсмæ æмæ йæ змæлын дæр нæ фæкодта. Уæд æм Хуыцау фæмæсты, йемæ хъæбысæй кæй хæцыд, уый тыххæй, æмæ йыл дзуæртты бафтыдта. Уыдон Уæрсæджы - хохыл бабастой Амраны.
Афтæмæй Даредзанты Амран абон дæр Уæрсæджы хохыл бастæй лæууы лæгæты. Афæдзæй афæдзмæ йæ дуар иу гом кæны.
Иу цуанон ацыд цуаны Уæрсæджы хохмæ. Бараст кодта хохы комы æмæ бафтыд лæгæты дуармæ. Лæгæты дуар фегом и Хуыцауы зондæй.
Бакасти, æмæ Даредзанты Амран æфсæн рæхыстæй баст, йæ бынаты цъæх арт, цъæх фæздæг уадзы. Йӕ цæстытæ сты галы къæлæтыйæстæ, йæ цæнгтæ—хъæды стæвдæнтæ. Цуанон дзы фæтарст æмæ фæстæмæ рацæйлыгъди.
— Тæрсгæ ма фæкæн æппындæр, æз Даредзанты Амран дæн, æмæ мæм рацу æввахсдæр.
Цуанон æм бацыди æввахс æмæ йæ афæрстытæ кодта рагон заманы хабæрттæй.
— Уæртæ къулыл мæ кард ис, æмæ мæм æй æрбахæстæг кæн.
Кардмæ бавнæлдта цуанон Кудзи Дзудты æмæ йæ змæлын дæр не ’скæнын кодта.
— Мæ бон нæу уый райсын æмæ цы кæнон?
— Дæ иу къухæй карды босыл хæц. Иннæ къух æри ардæм.
Цуанон йæ иу къухæй карды босыл ныххæцыд, иннæ радта Амранмæ. Æрбахæцыд ыл Амран йæхимæ, ӕмæ фæцæй скъуыдысты йæ цæнгтæ. Ныхъхъæр кодта Дзудты Кудзи:
— Мæ цæнгтæ мын фескъуыныс!
Феуæгъд æй кодта Амран æмæ йæм дзуры:
— Цæугæ кæн тагъд. Уæларвæй рауадзгæ рæхыс кæд искуы зоныс, уæд мæм æй хæццæ кæн ардæм, усы хъæлæба дыл куыннæ сæмбæла, афтæмæй. Æз уын кæд аирвæзон, зæххон адæм, уæд уæ амонд æрцæудзæн.
Кудзийæн уæларвæй рауадзгæ рæхыс йæхимæ уыд æмæ байдыдта уырдыгæй згъорын. Æрхæццæ сæ хæдзармæ, раппæрста сæ рæхыс æмæ йæ фæхæссы. Иæ ус æй куы федта, уæд æм фæсте ныкъхъæр кодта:
— Кæдæм мын фæхæссыс мæ рæхыс?
Афтæмæй хохы дуар сæхгæдта Амраныл æмæ баззад бастæн уым.
Радзырдта йæ Г у ы б а т ы Д з а к к о. ,,Ирон адæмон сфæлдыстад", фæндзæм чиныг, Орджоникидзе, 1941, ф. 205.
#таурӕгъ
Къæдзæхы байбынгонды сæхицæн сихор аджы бауæларт кодтой. Иуахæмы къæдзæхы фахсыл калм йæ зонгæ фæдыл фæцæйхылд. Арты æвзæгтæ дур стæвд кодтой, уый цæмæй зыдта, æмæ йæ дур судзын куы райдыдта, уæд йæхи атымбыл кодта, фахсæй рахауд æмæ аджы ныххаудта. Хосгæрдджытæй йæ ничи бафиппайдта, сæ уæззау куыстæй сæ агмæ нæ равдæлд. Сихорыл фæлладæй маргхъæстæ хæринагæй бахордтой æмæ æхсæзæй дæр æнустæм мæрдвынæй баисты.
Æхсæз хосдзауы, кæй зæгъын æй хъæуы, баныгæдтой хъæуы уæлмæрды. Кæм бабын сты, уым та сын цыртытæ сæвæрдтой. Уыдон сæ рох кæнын нæ уадзынц. Фæндаггонтæн дзурынц, ам Хуыриатæй цы фондз æфсымæры æмæ æмхъæуккаг бабын, уыдоны зæрдæриссæн хабар.
#цгъойтыхазби
#таурӕгъ
Æхсæз хосдзауы, кæй зæгъын æй хъæуы, баныгæдтой хъæуы уæлмæрды. Кæм бабын сты, уым та сын цыртытæ сæвæрдтой. Уыдон сæ рох кæнын нæ уадзынц. Фæндаггонтæн дзурынц, ам Хуыриатæй цы фондз æфсымæры æмæ æмхъæуккаг бабын, уыдоны зæрдæриссæн хабар.
#цгъойтыхазби
#таурӕгъ
ÆФСИС ЗОНЫН ХЪÆУЫ. Незаманты, дам, иу зæххъуаг мæгуыр лæг æрвылбон Хуыцаумæ куывта, хъуырыцъарæй дзы куырдта зæххы гæппæл. Хуыцау мæгуыр лæджы сагъæсмæ, хъынцъыммæ æрфæлмæн æмæ йæм Уастырджийы æрæрвыста. Загъта йын: «Фæцу уыцы лæгмæ æмæ йæ, зæхх цас хъæуы, уый бæрц ын радт».
Æртахт уæларвæй зæхмæ Уастырджи, бацыд мæгуыр лæгмæ, йæхи йын бацамыдта, загъта йын Хуыцауы фæндон дæр.
Лæг Хуыцау æмæ Уастырджийы аудындзинадæй фæкуыддæр, фæуыргъуыйау æмæ, сæ зæхх цас ракуырдтаид, уый нал зыдта. Уæд ын Уастырджи афтæ:
- Райсомы хурыскастæй изæры хурныгуылдмæ дæлæ тыгъд быдыры фæцу, цас зæхх дæ хъæуы, уымæн йæ алыварс æрзилын дæ къухы куыд бафта, афтæ.
Лæг æхсæвы фырадæргæй рæстмæ фынæй дæр нæ бакодта. Хурыскаст ын куы аирвæза æмæ стыр зæххы алыварс æрзилын йæ къухы куы нæ бафта, уымæй тæрсгæйæ. Æмæ куыддæр хурыскæсæны ’рдыгæй арвыл хур йæ был сдардта, афтæ атындзыдта размæ. Бон-изæрмæ куы згъоргæ, куы цæугæ, - иу уысм не ’рулæфыд, хæргæ дæр - цæугæ-цæуын къæбæрæй йæхи фæсайдта.
Фæсæмбисбон Уастырджи, лæг кæцæй араст, уым йæхи Цъæх нæууыл æруагъта, изæрмæ йæм банхъæлмæ кæсон, зæгъгæ. Хур æрвгæронмæ æрæввахс, фæлæ лæг зынæг нæй. Уастырджийы зæрдæ йæм фехсайдта, йе ’рткъахыг бæхыл абадт æмæ фæцагайдта йæ агурæг. Быдыры йæ лæф-лæфгæнгæ згъоргæ баййæфта æмæ йæм дзуры:
- Хур аныгуылынмæ бирæ нал ис, дæ фæндаг фæцæхгæр кæн. Фаг дын у.
- Нæу мын фаг! Нæу! Уæлæ ма тæрфытыл дæр æрзилон.
- Хурныгуылдмæ кæцæй рацыдтæ, уырдæм куы нæ бахæццæ уай, уæд дæ фыдæбон фæдзæгъæлы уыдзæн.
Лæг уæддæр нæ басаст, фæлæ ноджы тынгдæр атагъд кодта. Цы тæрфыты кой кодта, уыдоныл æрзилын дæр йæ къухы бафтыд. Æмæ мæнæ фæхæццæ кæны, кæцæй рацыд, уырдæм. Бирæ йæ нал хъæуы, бирæ нал хъæуы хуры æрныгуылдмæ дæр. Тыхсти, бафæллад, фæлæ уæддæр тындзы размæ. Йæ уд йæ хъуырæй схауы, фæлæ мæнæ.., мæнæ, ныртæккæ сæххæст уыдзæн йæ бæллиц.
Бахæццæ, кæцæй рацыд, уырдæм. Дыууæ къахдзæфы ма йæ хъæуы, æмæ хур дæр æрвгæрон фæаууон уыдзæн, фæлæ йæ къах айсын нал бафæрæзта æмæ размæ бахауд, йæ къух баивæзта, кæцæй рацыд, уый бæрæггæнæнмæ - баххæссыд æмæ сдзырдта:
- Æгъи. Ныр мын фаг у! - æмæ йæ уд систа.
- Фаг дын у, фаг. Дæ бæрцæй фылдæр дæ нæ хъуыд. Æфсис чи нæ зыдта, уый! - загъта Уастырджы мæстджынæй æмæ ныппæррæст кодта уæларвмæ.
#цгъойтыхазби
#таурӕгъ
Æртахт уæларвæй зæхмæ Уастырджи, бацыд мæгуыр лæгмæ, йæхи йын бацамыдта, загъта йын Хуыцауы фæндон дæр.
Лæг Хуыцау æмæ Уастырджийы аудындзинадæй фæкуыддæр, фæуыргъуыйау æмæ, сæ зæхх цас ракуырдтаид, уый нал зыдта. Уæд ын Уастырджи афтæ:
- Райсомы хурыскастæй изæры хурныгуылдмæ дæлæ тыгъд быдыры фæцу, цас зæхх дæ хъæуы, уымæн йæ алыварс æрзилын дæ къухы куыд бафта, афтæ.
Лæг æхсæвы фырадæргæй рæстмæ фынæй дæр нæ бакодта. Хурыскаст ын куы аирвæза æмæ стыр зæххы алыварс æрзилын йæ къухы куы нæ бафта, уымæй тæрсгæйæ. Æмæ куыддæр хурыскæсæны ’рдыгæй арвыл хур йæ был сдардта, афтæ атындзыдта размæ. Бон-изæрмæ куы згъоргæ, куы цæугæ, - иу уысм не ’рулæфыд, хæргæ дæр - цæугæ-цæуын къæбæрæй йæхи фæсайдта.
Фæсæмбисбон Уастырджи, лæг кæцæй араст, уым йæхи Цъæх нæууыл æруагъта, изæрмæ йæм банхъæлмæ кæсон, зæгъгæ. Хур æрвгæронмæ æрæввахс, фæлæ лæг зынæг нæй. Уастырджийы зæрдæ йæм фехсайдта, йе ’рткъахыг бæхыл абадт æмæ фæцагайдта йæ агурæг. Быдыры йæ лæф-лæфгæнгæ згъоргæ баййæфта æмæ йæм дзуры:
- Хур аныгуылынмæ бирæ нал ис, дæ фæндаг фæцæхгæр кæн. Фаг дын у.
- Нæу мын фаг! Нæу! Уæлæ ма тæрфытыл дæр æрзилон.
- Хурныгуылдмæ кæцæй рацыдтæ, уырдæм куы нæ бахæццæ уай, уæд дæ фыдæбон фæдзæгъæлы уыдзæн.
Лæг уæддæр нæ басаст, фæлæ ноджы тынгдæр атагъд кодта. Цы тæрфыты кой кодта, уыдоныл æрзилын дæр йæ къухы бафтыд. Æмæ мæнæ фæхæццæ кæны, кæцæй рацыд, уырдæм. Бирæ йæ нал хъæуы, бирæ нал хъæуы хуры æрныгуылдмæ дæр. Тыхсти, бафæллад, фæлæ уæддæр тындзы размæ. Йæ уд йæ хъуырæй схауы, фæлæ мæнæ.., мæнæ, ныртæккæ сæххæст уыдзæн йæ бæллиц.
Бахæццæ, кæцæй рацыд, уырдæм. Дыууæ къахдзæфы ма йæ хъæуы, æмæ хур дæр æрвгæрон фæаууон уыдзæн, фæлæ йæ къах айсын нал бафæрæзта æмæ размæ бахауд, йæ къух баивæзта, кæцæй рацыд, уый бæрæггæнæнмæ - баххæссыд æмæ сдзырдта:
- Æгъи. Ныр мын фаг у! - æмæ йæ уд систа.
- Фаг дын у, фаг. Дæ бæрцæй фылдæр дæ нæ хъуыд. Æфсис чи нæ зыдта, уый! - загъта Уастырджы мæстджынæй æмæ ныппæррæст кодта уæларвмæ.
#цгъойтыхазби
#таурӕгъ
Уæлæ сын Арыхъыты хурæй уарын,
Акæсут-ма хорз адæм, Карсанаты хорз Идыг
Къазнайы сызгъæрин æхцатæ
Мæгуыр адæмæн худæй уары.
Далæ сын Æрджынарæджы Боброн бон куы кæны.
Карсанаты хорз Идыг къазнайы сызгъæрин æхцатæй
Æппæт мæгуыр адæмæн ном куы кæны.
Сау хъæды сæгуыт сын арсы ныхта,
Æмæ Идыгмæ куы æрбацыдысты пъæлицæ джигул кæнынмæ,
Уæд Идыгæн йæ ныййарæг мад къазнайы
Сызгъæрин æхцатæ аджы фыхта.
Уæлæ сын цуанон дон-дон ссæуы:
Æмæ Карсанаты хорз Идыгыл сæхи гæды
Илас æрмæстдæр фондз сомы тыххæй
Комдзог куы цæуы.
Чеджемты Æ., Æртхурон — Дзæуджыхъæу: Ир, 1997
#таурӕгъ
#иронзарӕг
Акæсут-ма хорз адæм, Карсанаты хорз Идыг
Къазнайы сызгъæрин æхцатæ
Мæгуыр адæмæн худæй уары.
Далæ сын Æрджынарæджы Боброн бон куы кæны.
Карсанаты хорз Идыг къазнайы сызгъæрин æхцатæй
Æппæт мæгуыр адæмæн ном куы кæны.
Сау хъæды сæгуыт сын арсы ныхта,
Æмæ Идыгмæ куы æрбацыдысты пъæлицæ джигул кæнынмæ,
Уæд Идыгæн йæ ныййарæг мад къазнайы
Сызгъæрин æхцатæ аджы фыхта.
Уæлæ сын цуанон дон-дон ссæуы:
Æмæ Карсанаты хорз Идыгыл сæхи гæды
Илас æрмæстдæр фондз сомы тыххæй
Комдзог куы цæуы.
Чеджемты Æ., Æртхурон — Дзæуджыхъæу: Ир, 1997
#таурӕгъ
#иронзарӕг
IRON ARGHAW
Доброе цейское утро!
МОЛАДЗАН ХОХ.
Цъæйы комы Схъазы æмæ Цъæйы цъититæй цы цæугæдæттæ цæуы (хонгæ дæр сæ Схъаздон æмæ Цъæйдон кæнынц), уыдон кæм баиу вæййынц, уырдыгæй чысыл фалдæр хæрдмæ фæцыд сау къæдзæх. Иуварсæрдыгæй бакæсгæйæ моладзаны хуызæн у. Уымæ гæсгæ йæ туристтæ рахуыдтой Моладзан-хох. Бирæ таурæгътæ æмæ хабæрттæ ис ацы хохы тыххæй дæр. Иу таурæгъ дзы у ахæм. Цæвиттон, кæддæр, тынг раджы, ацы комы хъæдты фæзынд сыгъзæринсыкъа саг. Цынæ хорз цуанон ахатти йæ фæдыл хæхты æмæ хъæдты тæссагдæр рæтты дæр, фæлæ йæ амарын никæй къухы æфтыд. Фæстæмæ-иу афтидæй, фæллад æмæ уæнтæхъилæй æрыздæхтысты.
Уæд иуахæмы иу æвзыгъд лæппу-цуанон ныффæнд кодта йæ амарын. Йæхи хорз барæвдз кодта, Рекомы кувæндоны бынмæ æгъдауимæ бацыд, Уастырджийыл йæхи бафæдзæхста, фæфæндараст мæ кæн, зæгъгæ. Стæй адæмы раз ард бахордта, Уастырджи йын сыгъзæринсыкъа саг амарынæн куы баххуыс кæна, уæд ын йæ номыл сыгъзæрин сыкъатæ Рекомы кувæндоны кæй сæвæрдзæн.
Фæцыд лæппу цуаны. Бирæ фæхатт, чысыл, Хуыцау йæ зонæг, фæлæ саг Уастырджийы æххуысæй йæ къухы бафтыд. Куы йæ æрфæлдæхта æмæ йæм æввахс куы бацыд, уæд сыгъзæрин сыкъатæй йæ цæстæнгас нал иста. Фырцинæй йæ йæ ардбахæрд дæр æрбайрох. Афтæмæй саджы сæр дæр ракодта, æрхаста йæ сæхимæ, фæлæ сыгъзæрин сыкъатæ кувæндонмæ бахæссын йæ цæст нал бауарзта.
Уастырджи йæм смæсты, йæ ардбахæрдыл гадзрахатæй кæй рацыд, уый тыххæй, æмæ йæ къæдзæх хох фестын кодта.
#таурӕгъ
#цгъойтыхазби
Цъæйы комы Схъазы æмæ Цъæйы цъититæй цы цæугæдæттæ цæуы (хонгæ дæр сæ Схъаздон æмæ Цъæйдон кæнынц), уыдон кæм баиу вæййынц, уырдыгæй чысыл фалдæр хæрдмæ фæцыд сау къæдзæх. Иуварсæрдыгæй бакæсгæйæ моладзаны хуызæн у. Уымæ гæсгæ йæ туристтæ рахуыдтой Моладзан-хох. Бирæ таурæгътæ æмæ хабæрттæ ис ацы хохы тыххæй дæр. Иу таурæгъ дзы у ахæм. Цæвиттон, кæддæр, тынг раджы, ацы комы хъæдты фæзынд сыгъзæринсыкъа саг. Цынæ хорз цуанон ахатти йæ фæдыл хæхты æмæ хъæдты тæссагдæр рæтты дæр, фæлæ йæ амарын никæй къухы æфтыд. Фæстæмæ-иу афтидæй, фæллад æмæ уæнтæхъилæй æрыздæхтысты.
Уæд иуахæмы иу æвзыгъд лæппу-цуанон ныффæнд кодта йæ амарын. Йæхи хорз барæвдз кодта, Рекомы кувæндоны бынмæ æгъдауимæ бацыд, Уастырджийыл йæхи бафæдзæхста, фæфæндараст мæ кæн, зæгъгæ. Стæй адæмы раз ард бахордта, Уастырджи йын сыгъзæринсыкъа саг амарынæн куы баххуыс кæна, уæд ын йæ номыл сыгъзæрин сыкъатæ Рекомы кувæндоны кæй сæвæрдзæн.
Фæцыд лæппу цуаны. Бирæ фæхатт, чысыл, Хуыцау йæ зонæг, фæлæ саг Уастырджийы æххуысæй йæ къухы бафтыд. Куы йæ æрфæлдæхта æмæ йæм æввахс куы бацыд, уæд сыгъзæрин сыкъатæй йæ цæстæнгас нал иста. Фырцинæй йæ йæ ардбахæрд дæр æрбайрох. Афтæмæй саджы сæр дæр ракодта, æрхаста йæ сæхимæ, фæлæ сыгъзæрин сыкъатæ кувæндонмæ бахæссын йæ цæст нал бауарзта.
Уастырджи йæм смæсты, йæ ардбахæрдыл гадзрахатæй кæй рацыд, уый тыххæй, æмæ йæ къæдзæх хох фестын кодта.
#таурӕгъ
#цгъойтыхазби
Бирæ фæфæсмон, фæмæт кодтой, стæй рахастой ахæм фæнд: «Абонæй фæстæмæ дон нуазгæ уæд кæстæрæй, цæмæй ахæм бæллæх макæуылуал æрцæуа!» Уыцы хъуыды ахæлиу æппæт ирон адæмыл, æмæ нæм дон нуазгæ у кæстæрæй.
#таурӕгъ
#цгъойтыхазби
#таурӕгъ
#цгъойтыхазби
«МÆ ФЫДЫЛ КÆУЫН».
Базæронд лæг æмæ мæлæты къахыл ныллæууыд. Йæ фырттæ, йæ чызджытæ, чындзытæ æмæ цоты цот ма йын цы акæной, уый нал зонынц. Зæронды ныхмæ ницы хос ис, æмæ ма йæ ныхасæй, хойраджы хорзæй рæвдауынц. Æнæбындур ныфсытæ йын æвæрынц. Лæг, куырыхон лæг сæм хъусы æмæ кæд зоны, йæ адзал æрцыд, уæддæр йæ мидбылты бахуды æмæ йæ сæр разыйы тылд бакæны. Ома, дзурут, дзурут, æз мæ уавæр сымахæй хуыздæр зонын. Сымах мæнæн ныфсытæ æвæрут, æз та сымахыл ауæрдын.
Иуахæмы зæрондæн йæ зæрдæ суынгæг, æмæ йæ цæссыг фемæхст. Цот уый куы ауыдтой, уæд йæ алыварс атыгуыр сты. Ныфсытæ йын æвæрынц, ма тыхс, уæлæ дæм стыр горæтæй абон зындгонд дохтыры æркæндзыстæм, æмæ дæ уый фендзæн, уый дын дæ низыхатт базондзæн æмæ йын хос ссардзæн, зæгъгæ. Фыд сæ ныхæстæм йæхиуыл фæхæцыд, йæхи фæхъæбæрдæр кодта æмæ сын афтæ:
— О мæ уарзон байзæддаг, зонын æй, тыхсут мыл, фæлæ зæрондæн хос нæй, чи райгуыры, уый мæлгæ дæр кæны, æмæ æрцыд мæ адзал дæр. Фæлæ æз мæхиуыл нæ кæуын. Мæ фыдыл кæуын! Уый дæр мемæ мæлы. Цалынмæ цардтæн, уæдмæ йæ ном цард мемæ — мæ фыды фырт мæ хуыдтой. Ныр мæ ном баззайдзæн сымахимæ, мæ фыды ном та цæуы мемæ.
#цгъойтыхазби
#таурӕгъ
Базæронд лæг æмæ мæлæты къахыл ныллæууыд. Йæ фырттæ, йæ чызджытæ, чындзытæ æмæ цоты цот ма йын цы акæной, уый нал зонынц. Зæронды ныхмæ ницы хос ис, æмæ ма йæ ныхасæй, хойраджы хорзæй рæвдауынц. Æнæбындур ныфсытæ йын æвæрынц. Лæг, куырыхон лæг сæм хъусы æмæ кæд зоны, йæ адзал æрцыд, уæддæр йæ мидбылты бахуды æмæ йæ сæр разыйы тылд бакæны. Ома, дзурут, дзурут, æз мæ уавæр сымахæй хуыздæр зонын. Сымах мæнæн ныфсытæ æвæрут, æз та сымахыл ауæрдын.
Иуахæмы зæрондæн йæ зæрдæ суынгæг, æмæ йæ цæссыг фемæхст. Цот уый куы ауыдтой, уæд йæ алыварс атыгуыр сты. Ныфсытæ йын æвæрынц, ма тыхс, уæлæ дæм стыр горæтæй абон зындгонд дохтыры æркæндзыстæм, æмæ дæ уый фендзæн, уый дын дæ низыхатт базондзæн æмæ йын хос ссардзæн, зæгъгæ. Фыд сæ ныхæстæм йæхиуыл фæхæцыд, йæхи фæхъæбæрдæр кодта æмæ сын афтæ:
— О мæ уарзон байзæддаг, зонын æй, тыхсут мыл, фæлæ зæрондæн хос нæй, чи райгуыры, уый мæлгæ дæр кæны, æмæ æрцыд мæ адзал дæр. Фæлæ æз мæхиуыл нæ кæуын. Мæ фыдыл кæуын! Уый дæр мемæ мæлы. Цалынмæ цардтæн, уæдмæ йæ ном цард мемæ — мæ фыды фырт мæ хуыдтой. Ныр мæ ном баззайдзæн сымахимæ, мæ фыды ном та цæуы мемæ.
#цгъойтыхазби
#таурӕгъ
МАДЫ УДУÆЛДАЙ УАРЗТ. Хъæбулмæ ныййарæджы стыр уарзондзинады тыххæй бирæ хабæрттæ фехъусæн вæййы, бакæсæн ис аивадон литературæйы, фæлæ Дæргъæвсы комы Хынцæгæй Къæхтысæры æхсæн цы Къæцæлæппарæн дур ис, уыимæ баст æцæг хабар зæрдæйыл æндæрхуызон æмбæлы, зонд æндæрхуызон агайы.
Кæддæр, дам, нудæсæм æнусы дæргъæвсаг иу æрыгон ус йæ ноггуырд сывæллонимæ быдыры хъæутæй иуы, йæ цæгатмæ хуындæджы бадт. Сывæллон куы ныййардта, уæдмæ зымæг дæр ралæууыд, æмæ боныхъæды хорзмæ каст. Йæ цæгаты æгæр бирæ кæй фæстиат кодта, уый йæм худинаг каст, йæ лæджы мад æмæ фыдæй æфсæрмы кодта.
Иуахæмы, куы фæбон кодта, уæд Хъобанмæ цæуджытимæ фæбалц. Хъобанæй иунæгæй фистæгæй уыд йæ фæндаг. Хуссар Хынцæгмæ йæ бирæ нал хъуыд, афтæ йыл схъызыд. Фæндаджы иуварс егъау дуры аууон балæууыд. Кæсы æмæ дзы байбынгонд. Йæ нымæтæй хуыд гуыр раласта, сывæллоны дзы батыхта, дуры хуылфы йæ йæ хъæбысы бакодта, зымæджы хъызтæй йæ йæ гуырæй бааууон кодта, афтæмæй æрбадт.
Уыцы хуызы сæ ссардтой, Хуссар Хынцæгæй бæлццон сывæллоны кæуын куы фехъуыста, уæд. Мад басыд æмæ амард, сывæллоны аирвæзын кодта йæ нымæтын гуыр æмæ буары хъармæй. Кæугæ, ниугæйæ йæ кадимæ бавæрдтой уæлмæрды, фæлæ йæ удуæлдай уарзт йæ хъæбулмæ цæры æнусты. Уæдæй фæстæмæ уыцы дуры цур къæцæл аппарын Дæргъæвсы комы ссис æгъдау. Цæмæй ма кæд искæуыл ам зымæгон схъыза, уæд ын арт скæнынæн фадат уа. Афтæ дур дæр рахуыдтой Къæцæлæппарæн дур.
#таурӕгъ
#цгъойтыхазби
Кæддæр, дам, нудæсæм æнусы дæргъæвсаг иу æрыгон ус йæ ноггуырд сывæллонимæ быдыры хъæутæй иуы, йæ цæгатмæ хуындæджы бадт. Сывæллон куы ныййардта, уæдмæ зымæг дæр ралæууыд, æмæ боныхъæды хорзмæ каст. Йæ цæгаты æгæр бирæ кæй фæстиат кодта, уый йæм худинаг каст, йæ лæджы мад æмæ фыдæй æфсæрмы кодта.
Иуахæмы, куы фæбон кодта, уæд Хъобанмæ цæуджытимæ фæбалц. Хъобанæй иунæгæй фистæгæй уыд йæ фæндаг. Хуссар Хынцæгмæ йæ бирæ нал хъуыд, афтæ йыл схъызыд. Фæндаджы иуварс егъау дуры аууон балæууыд. Кæсы æмæ дзы байбынгонд. Йæ нымæтæй хуыд гуыр раласта, сывæллоны дзы батыхта, дуры хуылфы йæ йæ хъæбысы бакодта, зымæджы хъызтæй йæ йæ гуырæй бааууон кодта, афтæмæй æрбадт.
Уыцы хуызы сæ ссардтой, Хуссар Хынцæгæй бæлццон сывæллоны кæуын куы фехъуыста, уæд. Мад басыд æмæ амард, сывæллоны аирвæзын кодта йæ нымæтын гуыр æмæ буары хъармæй. Кæугæ, ниугæйæ йæ кадимæ бавæрдтой уæлмæрды, фæлæ йæ удуæлдай уарзт йæ хъæбулмæ цæры æнусты. Уæдæй фæстæмæ уыцы дуры цур къæцæл аппарын Дæргъæвсы комы ссис æгъдау. Цæмæй ма кæд искæуыл ам зымæгон схъыза, уæд ын арт скæнынæн фадат уа. Афтæ дур дæр рахуыдтой Къæцæлæппарæн дур.
#таурӕгъ
#цгъойтыхазби
ЧЫЗДЖЫ АМОНД.
Æвæццæгæн, лæг куы райгуыры, уæд ын амонд йемæ раттынц. Хъæуы, дам, ахæм рæсугъд æмæ хорз чызг цардис, æмæ йæхицæй хуыздæр æнæхъæн хъæуы нæ уыдис. Цауддæр чызджытæ куырды фесты, ай бады, ничи йæ куры. Йе ’фсымæр ус æрхаста, æмæ йæм чындз кæсы — чызг ницы хъуаг у: хæдæфсарм, рæсугъд, алцыдæр зоны, ницы фау æм æрхæссæн ис. Уæд чындз йе ’фсинæн афтæ зæгъы:
— Ацы чызг йæхи уагыл нæу, æмæ ма йæ дæснымæ ахон.
Иу бон сæхи бацæттæ кодтой æмæ дæснымæ фæцыдысты. Дæсны сын куы бафарста, уæд загъта:
— Куы райгуырди, уæд ын амонд раттын ферох кодтой.
Бацамыдта сын афтæ: «Искæмæн сывæллон куы гуыра, уæд æй уырдæм бахонут æмæ йæ искуы слæууын кæнут, кæд æй афтæмæй æрхъуыды кæниккой».
Чызгæн афтæ бакодтой, цæджындзы фæстæ йæ слæууын кодтой. Уый фæстæ бирæ нал абадтис, замманай лæппу йæ ракуырдта, æмæ тынг амондджын фæцис.
#таурӕгъ
#едзитыандрей
Æвæццæгæн, лæг куы райгуыры, уæд ын амонд йемæ раттынц. Хъæуы, дам, ахæм рæсугъд æмæ хорз чызг цардис, æмæ йæхицæй хуыздæр æнæхъæн хъæуы нæ уыдис. Цауддæр чызджытæ куырды фесты, ай бады, ничи йæ куры. Йе ’фсымæр ус æрхаста, æмæ йæм чындз кæсы — чызг ницы хъуаг у: хæдæфсарм, рæсугъд, алцыдæр зоны, ницы фау æм æрхæссæн ис. Уæд чындз йе ’фсинæн афтæ зæгъы:
— Ацы чызг йæхи уагыл нæу, æмæ ма йæ дæснымæ ахон.
Иу бон сæхи бацæттæ кодтой æмæ дæснымæ фæцыдысты. Дæсны сын куы бафарста, уæд загъта:
— Куы райгуырди, уæд ын амонд раттын ферох кодтой.
Бацамыдта сын афтæ: «Искæмæн сывæллон куы гуыра, уæд æй уырдæм бахонут æмæ йæ искуы слæууын кæнут, кæд æй афтæмæй æрхъуыды кæниккой».
Чызгæн афтæ бакодтой, цæджындзы фæстæ йæ слæууын кодтой. Уый фæстæ бирæ нал абадтис, замманай лæппу йæ ракуырдта, æмæ тынг амондджын фæцис.
#таурӕгъ
#едзитыандрей
ОЛОЛИ.
Стыр хъæды æхсæв кæм баззайай, арт кæм скæнай, уым арты сæрмæ бæласыл абады цъиу. Хонынц æй ололи. Куыд дзырдтой, афтæмæй уыдис сидзæр лæппу. Хъæздыгæн уыди бæхгæс, æмæ йæ бæхтæ фесæфтысты. Бирæ сæ фæцагуырдта, фæлæ сæ нал ссардта. Хуыцаумæ кувын байдыдта:
— Мæ бæхтæ куынæуал ссарон, уæд мæ-иу цъиу фе-стын кæн.
Хуыцау æй цъиу фестын кодта. Уæдæй нырмæ сæ агуры, фæлæ сæ не ссардта. Арты сæрмæ куы абады, уæд ныхъхъæр кæны лæджы хъæлæсæй: «Бæхрæгъау — мæ рæгъау». Фыццаг хатт æй чи фехъусы, уый дзы тынг фæтæрсы.
Адæмы сæрмæ, дам, уый тыххæй æрбатæхы, æмæ адæмæй фæцагуры йæ бæхтæ.
#таурӕгъ
#едзитыандрей
Стыр хъæды æхсæв кæм баззайай, арт кæм скæнай, уым арты сæрмæ бæласыл абады цъиу. Хонынц æй ололи. Куыд дзырдтой, афтæмæй уыдис сидзæр лæппу. Хъæздыгæн уыди бæхгæс, æмæ йæ бæхтæ фесæфтысты. Бирæ сæ фæцагуырдта, фæлæ сæ нал ссардта. Хуыцаумæ кувын байдыдта:
— Мæ бæхтæ куынæуал ссарон, уæд мæ-иу цъиу фе-стын кæн.
Хуыцау æй цъиу фестын кодта. Уæдæй нырмæ сæ агуры, фæлæ сæ не ссардта. Арты сæрмæ куы абады, уæд ныхъхъæр кæны лæджы хъæлæсæй: «Бæхрæгъау — мæ рæгъау». Фыццаг хатт æй чи фехъусы, уый дзы тынг фæтæрсы.
Адæмы сæрмæ, дам, уый тыххæй æрбатæхы, æмæ адæмæй фæцагуры йæ бæхтæ.
#таурӕгъ
#едзитыандрей
ÆРФÆНЫ ФÆД.
Уæларв иу кæронæй аннæмæ æвзист фæндагау цы стъалыты цæхæр нымраст вæййы, уый таурæгътæм гæсгæ у Уастырджийы бæх — Æрфæны фæд. Стъалыты уыцы цæхæр та равзæрд бæхæн йæ зынг сæфтджыты æрцæфтæй арвы тъæпæныл. Æрфæн у базырджын. Цæстыфæныкъуылдмæ арвы алыварс æртæ зылды æркæны. Куыд дзурынц, афтæмæй фыццаг зæххон бæх дæр уымæй равзæрд (Чесана, Дур-дура дæр æй хонынц). Зæгъынц, æртыкъахыг у.
Цоциты Алан куыд зæгъы, афтæмæй, æвæццæгæн, Фыдыкомбæттæны бæрæгбон кодтой Æрфæнæн, æмæ фæстагмæ Æрфæны нæ, фæлæ йæ хицауы — Уастырджийы бæрæгбон ссис.
#таурӕгъ
Уæларв иу кæронæй аннæмæ æвзист фæндагау цы стъалыты цæхæр нымраст вæййы, уый таурæгътæм гæсгæ у Уастырджийы бæх — Æрфæны фæд. Стъалыты уыцы цæхæр та равзæрд бæхæн йæ зынг сæфтджыты æрцæфтæй арвы тъæпæныл. Æрфæн у базырджын. Цæстыфæныкъуылдмæ арвы алыварс æртæ зылды æркæны. Куыд дзурынц, афтæмæй фыццаг зæххон бæх дæр уымæй равзæрд (Чесана, Дур-дура дæр æй хонынц). Зæгъынц, æртыкъахыг у.
Цоциты Алан куыд зæгъы, афтæмæй, æвæццæгæн, Фыдыкомбæттæны бæрæгбон кодтой Æрфæнæн, æмæ фæстагмæ Æрфæны нæ, фæлæ йæ хицауы — Уастырджийы бæрæгбон ссис.
Хъайттаты С. X—18 Ирон хабæртгæ — 3-æм рауагьд — Дзæуджыхъæу: Ир, 2009#таурӕгъ
Æхсидавы сыгьдон.
Зæдтæ, дам-иу, зæххон адæмыл тæрхæттæ кодтой. Иу сылгоймагæн лæппу райгуырди, æмæ сæ иу дзуры: «Дæлæ ныр чи райгуырди, уымæн та цы тæрхон кæнæм?» Æмæ йæм иннæ дзуры: «Дæлæ цалынмæ уыцы æхсидав судза, уæдмæ йын цæрæнбон». Уыдон атахтысты. Ус сæ фехъуыста, фæгæпп кодта, къæрта раскъæфта æмæ æхсидавыл дон бакалдта. Систа йæ, зæлдаг кæлмæрзæны йæ батыхта, чырыны йæ дзаумæтты бын нывæрдта, гуыдыр ыл сæхгæдта, дæгъæл та йæ хъуырыл сауыгъта.
Цæрын байдыдтой, сывæллон дæр ралæг ис, ус ын æрхастой. Чындз æдзух дис кодта: «Уыцы чырыны, цымæ, цы ис, æдзух дæгъæл йæ хъуырыл цæмæн дары?»
Иу бон сæ сыхы чындзæхсæв уыди, æмæ æфсинмæ сыхаг устытæ бадзырдтой, чындзæхсæвмæ, дам, цом, зæгъгæ. Ус равдз бауади, чырын фегом кодта, йæ кæлмæрзæн фелвæста, чырыны сæр та йын гомæй ферох. Чындзы дæр мæ хуыздæр цы хъуыди. Рæвдз бауади æмæ дзаумæттæ скалдта. Кæсы, æмæ дзы бынæй зæлдаг кæлмæрзæны æхсидавы сыгъдон тыхт. Йæхицæн дзуры: «Ай мæнæ хингæнæг куы у!» Æхсидав фелвæста æмæ йæ пецы баппæрста. Уæдмæ усы зæрдыл æрбалæууыди, чырын гомæй кæй баззад, уый. Фæстæмæ фездæхт, фæлæ уæдмæ æхсидав пецы басыгъд. Бæргæ ма йæм фæлæбурдта, фæлæ дзæгъæлы. Мад йæхи ныххоста æмæ чындзмæ дзуры: «Ай мæн дæр æмæ дæхи дæр куы бабын кодтай!» Уæдмæ сæм æрбауадысты, уæ лæппу амардис, зæгъгæ.
Уæдæ афтæ: цымыдисдзинад амонд нæ хæссы.
Едзиты Андрей. Уæллаг Ходы таурæгътæ. 2016 аз.
#таурӕгъ
Зæдтæ, дам-иу, зæххон адæмыл тæрхæттæ кодтой. Иу сылгоймагæн лæппу райгуырди, æмæ сæ иу дзуры: «Дæлæ ныр чи райгуырди, уымæн та цы тæрхон кæнæм?» Æмæ йæм иннæ дзуры: «Дæлæ цалынмæ уыцы æхсидав судза, уæдмæ йын цæрæнбон». Уыдон атахтысты. Ус сæ фехъуыста, фæгæпп кодта, къæрта раскъæфта æмæ æхсидавыл дон бакалдта. Систа йæ, зæлдаг кæлмæрзæны йæ батыхта, чырыны йæ дзаумæтты бын нывæрдта, гуыдыр ыл сæхгæдта, дæгъæл та йæ хъуырыл сауыгъта.
Цæрын байдыдтой, сывæллон дæр ралæг ис, ус ын æрхастой. Чындз æдзух дис кодта: «Уыцы чырыны, цымæ, цы ис, æдзух дæгъæл йæ хъуырыл цæмæн дары?»
Иу бон сæ сыхы чындзæхсæв уыди, æмæ æфсинмæ сыхаг устытæ бадзырдтой, чындзæхсæвмæ, дам, цом, зæгъгæ. Ус равдз бауади, чырын фегом кодта, йæ кæлмæрзæн фелвæста, чырыны сæр та йын гомæй ферох. Чындзы дæр мæ хуыздæр цы хъуыди. Рæвдз бауади æмæ дзаумæттæ скалдта. Кæсы, æмæ дзы бынæй зæлдаг кæлмæрзæны æхсидавы сыгъдон тыхт. Йæхицæн дзуры: «Ай мæнæ хингæнæг куы у!» Æхсидав фелвæста æмæ йæ пецы баппæрста. Уæдмæ усы зæрдыл æрбалæууыди, чырын гомæй кæй баззад, уый. Фæстæмæ фездæхт, фæлæ уæдмæ æхсидав пецы басыгъд. Бæргæ ма йæм фæлæбурдта, фæлæ дзæгъæлы. Мад йæхи ныххоста æмæ чындзмæ дзуры: «Ай мæн дæр æмæ дæхи дæр куы бабын кодтай!» Уæдмæ сæм æрбауадысты, уæ лæппу амардис, зæгъгæ.
Уæдæ афтæ: цымыдисдзинад амонд нæ хæссы.
Едзиты Андрей. Уæллаг Ходы таурæгътæ. 2016 аз.
#таурӕгъ