♦️ این فرصت کوتاه زنده‌گی: پاسخی به مناظره‌طلبی‌ی آقای دکتر محمدحسن علایی

✍ حسن محدثی‌ی گیلوایی
۲۸ دی ۱۴۰۱

گفت‌وگو یا مناظره‌ی من با دوست گرامی آقای علایی یا هر بزرگوار دیگری نه تنها اشکالی ندارد، بل‌که بی‌شک برای من فرصتی است برای آموختن. مبادا روزی برسد که به کسی بالابینانه بنگرم و گفت‌وگو با او را دون شان خویش تلقی کنم! وقتی دایره‌ی نادانی‌ی ما به عظمت هستی است و دایره‌ی دانایی‌ی ما بس ناچیز و حقیر است، چه جای آن دارد که به خود غرّه شویم و خود را از آموختن بی‌نیاز بدانیم؟!

اما من هم برای خویش حق انتخابی قائل هستم و می‌کوشم به جای حضور در جلسات و مجالس متعدد، بیش‌تر بر کار علمی و مطالعه متمرکز شوم. آثار متعددی دارم که نیمه تمام مانده اند و نیازمند تکمیل و ویرایش اند. دعوت‌های بسیار متعددی را محترمانه و مودبانه رد می‌کنم تا کم‌تر حرف بزنم و بیش‌تر یاد بگیرم. در همین دو روز گذشته چهار دعوت را رد کرده ام. از برادر محترم آقای دکتر علایی نیز انتظار دارم در این مورد نیز همین‌گونه وضع مرا ارزیابی کند. شاید روزی مجال گفت‌وگو با ایشان را بیابم و به گفت‌وگویی دوستانه اما انتقادی با هم بپردازیم.

اگر گاهی ایشان یا دیگران را نقد می‌کنم، هرگز از روی تحقیر و تبختر نیست. نیش نقد نوشته‌های من شاید گاهی کسی یا کسانی را رنجانده باشد، اما بی‌شک من قصد تحقیر کسی را نداشته ام و اگر کسی را رنجانده ام، عذرخواه ام!

البته، من نیز چون بسیاری خوش ندارم کسی از موضع بالا به کار و بار من بنگرد و بخواهد برای من تعیین تکلیف کند و به‌ویژه پرونده‌سازی کند یا مرا در مسیر مطلوب خویش بخواهد.

من نیز می‌کوشم برای کسی هرگز چنین نقشی را ایفا نکنم. می‌کوشم اندیشه‌ی مستقل خویش را هم‌راه با حریت دنبال کنم. اما روشن است که من نیز بری از خطا نیستم و باید بسیار بیاموزم. کاش فرصت عمر طولانی‌تر بود و همه‌ی آن را فدای دو سه چهار کار می‌کردم: عشق و مهربانی، آموختن، آموزاندن، و خیره شدن!

”آتشی در سینه دارم جاودانی”


#علایی
#مناظره

@NewHasanMohaddesi

♦️درآمدی بر چالش‌های نهاد علم در ایران
(از جامعه‌شناسی بومی تا جامعه‌شناسی شخصی)

✍دکتر محمدحسن علایی
۲۲ اردی‌بهشت ۱۴۰۲


نهاد علم و دانشگاه به معنی الاعم و دانشکده‌ها و گروه‌های آموزشی به معنی الاخص در ایران هنوز به عنوان نهادهایی مستقل و مدرن قابل ارزیابی نیستند و شاید همچنان مجبوریم نهاد علم در ایران را یک نهاد شبه مدرن در یک جامعه‌ی توسعه‌نیافته تلقی کنیم. این میان علوم انسانی به معنی الاعم و علوم اجتماعی با همه‌ی زیرشاخه‌هایش به معنی الاخص به‌عنوان رشته‌ها و مکاتب علمی بیش از سایر علوم، زمینه‌مند و کانتسچوال است و بنابراین از خاک خاستگاه‌اش برآمده است و در آن آب و هوا نشو و نما یافته است؛

حال بد نیست به یک چالش در همین باب که جوامع توسعه‌نیافته با آن رو برو هستند اشاره کنم. جوامع غیر اروپایی از طرفی با انواع مسائل اجتماعی مواجه‌اند که ضرورت مطالعه‌ی علمی، آن‌ها را با توسل به علوم اجتماعی برای چاره‌جویی مسلم می‌کند و از طرفی با رشته‌هایی بسیار زمینه‌مند مواجه می‌شوند که نمی‌توان عین آن را در این‌جا طلبید و به کار گرفت.

همین‌جا هم پای چالشی بزرگ‌تر به موضوع باز می‌شود و آن ابداعات و ابتکارات وطنی در این رشته‌های علمی است: جامعه‌شناسی بومی؛ جامعه‌شناسی دینی؛ جامعه‌شناسی اسلامی؛ جامعه‌شناسی ایرانی و... که هر کدام بنا به همان ضرورتی که پیش‌تر گفته آمد سر بر آوردند.

با یک شاهد مثال این جستار را به پایان می‌برم. در یک نشست علمی که به ️خوانش انتقادی جامعه‌شناسی دورکیم و مسائل جامعۀ ایران؛ ️یک قرن پس از دورکیم اختصاص داشت، دکتر حسن محدثی با تأکید بر ضرورت گذر از کلاسیک‌ها و  آبای جامعه‌شناسی، در خصوص تعلق جامعه‌شناس به مکاتب جامعه‌شناسی نیز ان قلت کرده، تلویحا از نوعی جامعه‌شناسی سخن راند که من از آن به "جامعه‌شناسی شخصی" تعبیر می‌کنم. نا گفته نماند که تلقی محدثی از مکتب هم چیزی در عداد مکاتب و فرق دینی و ایدئولوژیک به نظر می‌رسید.

زمینه‌زدایی افراطی از جامعه‌شناسی؛ تغافل از نقش تاریخی کلاسیک‌ها و بنیان‌گذاران؛ تخفیف هر نوع تلاش به اصطلاح مکتبی و بومی در تاریخ علوم اجتماعی ایران؛ مع الاسف به نوعی جامعه‌شناسی شخصی منجر می‌شود که جز خود به اصطلاح فرد جامعه‌شناس و معدودی از هواداران در حلقه وی، درک و دریافتی از آن ندارند! و این گونه مواجهات نامتعارف ایشان با این دیسیپلین دانشگاهی گاه از ناکجاآبادهای "خرپژوهی و خریت‌شناسی" نیز سر بر می‌آورد.

به هر روی باری دیگر باید بر این حقیقت تاکید کرد که نضج گرفتن تخیل جامعه‌شناختی و تکمیل نهاد علم منوط به همین افتادن‌ها و از نوع برخاستن‌ها و آزمون و خطاهاست به شرطی که به تفکر انتقادی و شنیدن ملاحظات هم در اجتماع علمی گشوده باشیم و ضمن تاکید بر ضرورت دانشگاه در ایران به آسیب‌شناسی آن در جهت اصلاح و ارتقا همت بگماریم.




🔸محدثی: بسی جالب است که یکی بی‌خبر از تلاش‌ها و کوشش‌ها و نوشته‌ها و گفته‌هایم، می‌گوید محدثی آرای غربیان را تکرار می‌کند (کلبادی) و دیگری (دکتر علایی) می‌گوید محدثی در نقد جامعه‌شناسان غربی و نیز نقد وجوه آسیب‌‌شناختی‌ی جامعه‌شناسی در ایران زیاده‌روی و افراط کرده و سر از ”جامعه‌شناسی‌ی شخصی” در آورده! او موفق‌ترین نوشته‌هایم را در نقادی‌ی اجتماعی‌ی مردم‌نگر که مبحثی بیرون از جامعه‌شناسی است، ”ناکجاآباد خرپژوهی و خریت‌شناسی” نامیده و برای بار دوم در باره‌ی این نوع نگارش من، زبان به توهین و تحقیر گشوده است. عدم تلاش برای درک سخن و اندیشه‌ی دیگری و پتانسیل بالا برای سوگیری و منفی‌نگری علیه کوشش‌های دیگران و توهین و تحقیر تلاش‌های دیگران، نتیجه‌ای به‌تر از این به‌بار نخواهد آورد. با این حال، این سنگ‌زدن‌ها را هم در ایران می‌بایست بخشی از خود کار محسوب نمود و می‌بایست هم‌چنان ادامه داد و دست از تلاش نکشید و چشم از افق برنداشت و باز هم در جهت گشایش روزنی نوریاب کوشید.


#علایی
#دورکیم
#خریت‌شناسی
#جامعه‌شناسی
#نقادی_اجتماعی_مردم‌نگر

@NewHasanMohaddesi

♦️[دغدغه‌ی تعلق به کل و تحلیل ساختاری: پاسخ دوم به نقد دکتر علایی]

✍ عارف خراسانی
۸ تیر ۱۴۰۲

در پاسخ به بحث دکتر علایی در باره‌ی فقدان تحلیل ساختاری در بحث دکتر محدثی، عرض می‌کنم که دکتر محدثی در مقاله‌‌اش بعد از بر شمردن انواع مواجهه با کل اجتماعی، با تبیین بیشترِ مواجهه متعهدانه و به دنبال آن تجربه‌ی اِکمال و اِخلال در مواجهه با ساختار سیاسی، می‌گوید که توجه به کل سیاسی در تجربه‌ی فرد وارد می‌شود و در این جا انواع مواجهه با کل سیاسی را بر می‌شمارد که یک مورد آن سرکوب فرد و متحمل شدن هزینه است که در واقع  به نسبت فرد و ساختار اشاره دارد و همین مواجهه‌ی سرکوب‌گرانه‌ی کل سیاسی با فرد نشان می‌دهد که نمی‌توان در مورد کنش افراد قضاوت کرد، زیرا افراد جامعه از لحاظ تاب‌آوریِ روانی و جسمی در برابر اَشکال سرکوب و روحیه‌ی استقامت و امیدواری در مراتب یا درجات مختلفی هستند، و توجه به نقش کل سیاسی در همین‌جا مستتر است؛ دقیقا برعکس آنچه علایی ادعا می‌کند که محدثی بحث تعلق به کل را تقلیل اخلاقی می‌‌دهد.

در ادامه مایلم چند نکته را  برای پاسخ به پرسش جناب علایی عرض کنم:

۱. محدثی در طرح مسأله و اشاره‌ی نقادانه به آرای قاضی‌مرادی و محمد مختاری به بحث تاریخی و ساختاری اشاره کرده و آن را نقد کرده است ، و در همین قسمت توضیح داده که: "اما ضمن اینکه نکات ارزشمندی در کار قاضی مرادی می‌بینم با نوع تبیین و ریشه‌یابی‌ی آن چندان موافق نیستم و ریشه‌ی پدیده را صرفاً به امری تاریخی و سیاسی تقلیل نمی‌دهم. "


۲. اساسا دغدغه‌ی کل در وهله‌ی نخست مربوط به کنش‌گر است نه ساختار، چون دغدغه به امری انسانی اشاره دارد.

۳. محدثی گفته که اگر پای ساختار را وسط بکشیم بحث دچار دور می‌شود، آن‌وقت می‌شود عکس آن را هم گفت و گفت موضوع مربوط به کنش‌گر است نه ساختار و برای پرهیز از این دور صراحتا گفته که منظرش از بعد ساختاری نیست.

۴. محدثی در بحث موانع و عوامل تسهیل کننده به نقش ساختارها اجمالا اشاره کرده.

در مجموع من در این بررسی دریافتم که تمایل به ایرادگیری در  نقدِ آقای دکتر علایی بیش از انگیزه‌ی گفت‌وگوی علمی نقش‌آفرینی می‌کند، چون او چیزهایی را به بحث محدثی نسبت داد که در بحثش نبود و از فقدان چیزهایی گفت که در مقاله یا بحث محدثی موجود بود. این‌ها چه چیزی را نشان می‌دهند؟ آیا بیان‌گر این نیستند که دکتر علایی حتی به مطالعه‌ی دقیق آن‌چه نقد می‌کند، نپرداخته؟!

https://t.me/sociologicalperspectives/2936

#علایی
#خراسانی
#کل_سیاسی
#کل_اجتماعی
#انسان_پیشامدنی
#انسان_پیشاسیاسی

@NewHasanMohaddesi

♦️[پاسخ دکتر علایی به عارف خراسانی]

✍ دکتر محمدحسن علایی
۸ تیر ۱۴۰۲


ضمن تشکر از ناقد محترم به جهت ارسال نقد دوم؛ بایستی به عرض برسانم به هيچ وجه نقدی که بنده متوجه هسته ی اصلی نظریات دکتر محدثی کرده ام توسط این ناقد ناشناس ولی عزیز لحاظ نشده است انتظار می رود خود دکتر محدثی برای داوری ورود بفرمایند.






🔸محدثی: نقد آقای دکتر علایی‌ی گرامی متاسفانه فاقد ارزش روش‌شناختی است. من انتظار دارم ناقد محترم برای هر مدعایی که مطرح می‌کند به نوشته‌ی منتشر شده و به مطالب فایل صوتی‌ی منتشر شده از جلسه ارجاع بدهد و به کلی‌گویی در باره‌ی بحث بسنده نکند و دقیقا معلوم شود کدام ایراد را به کدام قسمت بحث وارد می‌داند. در غیر این‌صورت، می‌توان به نحو افسارگسیخته از واژه‌ها استفاده کرد و هر چیزی را به هر بحثی نسبت داد. متاسفانه اغلب مطالب آقای علایی در نقد بحث‌های من از همین چنس است و همین‌طور که آقای خراسانی گفته اند، فاقد اعتبار روش‌شناختی است. انتظار می‌رود آقای علایی برای هر بحث خود شواهد متنی ارائه کند تا اعتبار سخنان‌شان معلوم گردد.

در همان جلسه صاحب‌نظرانی بودند که در نقد و بررسی‌ی بحث من سخن گفتند و نکات بسیار خوبی هم گفتند و بسیار دقیق‌تر از آقای علایی سخن گفتند. من تصور می‌کنم آقای علایی اصلا درک درستی از بحث من نداشته اند.

https://t.me/NewHasanMohaddesi/8872

#علایی
#خراسانی
#کل_سیاسی
#کل_اجتماعی
#انسان_پیشامدنی
#انسان_پیشاسیاسی
#اعتبار_روش‌شناختی

@NewHasanMohaddesi

♦️سخنی با منتقد محترم دکتر علایی

✍ حسن محدثی‌ی گیلوایی
۱۰ تیر ۱۴۰۲

آقای علایی‌ی عزیز من از کوشش‌ها و تلاش‌های شما قدردانی می‌کنم! شک نکنید که آماده ام از شما و هر کس دیگری بیاموزم. از این‌که به کارها و نوشته‌های من توجه می‌کنید، صمیمانه قدردان ام!

اما بعد: در هر گفت‌وگویی ممکن است دو طرف نظرگاه‌های متفاوتی داشته باشند. این‌که من گاهی با افکار و سخنان شما موافق نباشم یا بر عکس شما با افکار و نظرات من موافق نباشید، در گفت‌وگو امری عادی است. من شخصا نوشته‌های شما را می‌خوانم و دنبال می‌کنم و عضو کانال شما هستم.

اگر نکته‌ای در مقام مخالفت یا نقد شما می‌نویسم شک نکنید که فقط از روی دانش‌پژوهی هست نه هیچ چیز دیگر. از این‌که شما رشد بکنید و ببالید و تاثیرگذار باشد خوش‌حال می‌شوم و حضور پررنگ شما و دیگر هم‌کاران و هم‌رشته‌ای‌ها را قدر می‌دانم و وظیفه‌ی خود ام می‌دانم که در جهت رشد یکایک هم‌کاران و دوستان عزیز سهمی ولو کوچک ایفا کنم.

برای من ملاحظات روش‌شناختی بسیار مهم است، زیرا فکر می‌کنم حساسیت‌های روش‌شناختی‌ در کار ما مهم‌ترین ابزار برای ارائه‌ی کارهای ارزش‌مند است.

به همین دلیل، در نقد آرا و آثار دیگر حتما باید شواهد متنی ارائه کنیم. من خود همیشه چنین کرده ام. از این‌ که آرا و افکار مرا نقد می‌کنید، سپاس‌گزار ام اما خواهش می‌کنم این کار را با دقت روش‌شناختی‌ی بیش‌تر انجام بدهیم تا من هم استفاده‌ی بیش‌تری ببرم.

در زیر چند نمونه از نقدهای خود را به آرای دیگر صاحب‌نظران تقدیم می‌کنم تا شما شیوه‌ی کار ام را ملاحظه بکنید و ببینید آیا به آن‌چه در مورد نوشته‌ی شما گفته ام، ملتزم بوده ام یا خیر.

🔸نقدی به آرای استاد ملکیان

https://t.me/iransociology/861

🔸نقدی به آرای دکتر سیدجواد طباطبایی
https://t.me/zeitoons/3156

🔸نقدی به دکتر جلایی‌پور و دکتر سروش
http://zeitoons.com/32540


#نقد
#علایی

@NewHasanMohaddesi