«ФОТИҲА» СУРАСИ (КИТОБНИ ОЧУВЧИ)

1:1
بِسْـــــــــــــمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِـــــــــــــيم

Оят: Ўта Меҳрибон ва жуда Раҳмли бўлган Аллоҳ номи билан (бошлайман)!

Шайх Абдурраҳмон ас-Саъдийнинг ушбу оятга берган тафсири:
[Бу дегани: “Мен Аллоҳ номи билан бошлайман”. Бу сўз бирикмасининг луғавий таҳлилига кўра, унда Аллоҳ Таъалонинг барча гўзал исмлари назарда тутилган. Исмларнинг энг биринчиси — “Аллоҳ” лафзидирки, унинг маъноси: “Илоҳийлаштириладиган ва Унга сиғиниладиган Ягона Илоҳ ва У Ўзининг илоҳийлик сифатларидан бўлган — мукаммаллик ва мутлақ поклик хусусиятлари туфайли, сиғинилишга ва илоҳийлаштиришга лойиқ Зот”, демакдир.
Ар-Роҳман (ўта Меҳрибон) ва ар-Роҳийм (жуда раҳмли) исмларига келсак, улар Аллоҳнинг ҳар бир махлуқотини ва ҳар бир нарсани қамраб олувчи бепоён раҳмати ҳақида гувоҳлик беради. Аллоҳ Таъалонинг тўлақонли, комил раҳмати ва чексиз марҳаматига, пайғамбарлар йўлидан юрган тақводор бандаларигина мустаҳиқ бўладилар. Қолган мавжудотлар эса, Аллоҳнинг раҳматидан озгина қисмигагина насибадордир. Шуни билиб қўйиш керакки, барча солиҳ уламолар бир овоздан, Аллоҳга ва Унинг илоҳий сифатларига иймон келтиришни вожиблиги ҳақида таъкидлаб ўтганлар.
Меҳрибон ва Раҳмли Робб дегани — яъни: қулларида ва мавжудотларда намоён бўладиган раҳматнинг Соҳиби. (Махлуқотларга ато этилаётган) барча яхшилик ва инъомлар, Аллоҳ Таъалонинг раҳмати ва ҳамдардлигининг бир кўринишидир. Худди шу нарсани У Зотнинг бошқа исмларига нисбатан ҳам айтиш мумкин. У барча нарсалардан хабардор, яъни: бутун яратилган махлуқотлар ҳақида илмга Эга. У Қодир бўлган Зот, яъни: ҳар бир махлуқот устида куч-қудратга Эга]

https://t.me/tafsirassaadiy

1:2.
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
Оят: Барча ҳамду сано, олқиш ва мақтовлар, оламларнинг Тарбияткунандаси бўлган (Роббиси бўлган) — Аллоҳгадир.

Тафсир: [Бу Аллоҳ Таъалони олқишлаш иборалари, У Зотнинг камолот сифатлари ва гўзал амаллари учундирки, Аллоҳ бу амалларни ё Ўзининг раҳмати, ёки адолати юзасидан бажаради. Ҳамднинг ҳамма турларига фақат Унинг Ўзи Эгадор ва У уларга тамомий ва мутлақ маънода ҳақлидир. У ёлғиз Ўзи барча оламлар устидан тарбиятчилик (Робблик) қилади. Бу оламлар сирасига, Аллоҳдан бошқа барча тирик жонзотлар киради. У Зот бутун борлиқни яратиб, унинг аҳолисини тирикчилик воситалари билан таъминлади, қолаверса, уларни шундай буюк инъомлар билан неъматладики, агар улар бу нарсалардан маҳрум бўлганларида, асло яшай олмаган бўлардилар. Махлуқотлар неъматланган барча нарсалар, Аллоҳ Таъалонинг атоси ҳисобланади.
Робб Таъалонинг Робблиги (рубубияти) икки қисмга — умумий ва қисмийга бўлинади.
Унинг умумий рубубиятининг кўриниши шундаки, У махлуқотларни яратади, уларга озиқ-овқатларини нозил қилади ва уларга тўғри йўлни кўрсатиб қўядики, бунинг натижасида улар бу дунёдаги яшаш тарзларини яхшилаб оладилар.
Аммо, қисмий рубубиятига келсак, унинг намойишини: Аллоҳ Таъалонинг Ўзи суйган бандаларини тақво руҳида тарбия қилишида, иймонга эришишлари ва уни мукаммал қилиб олишларидаги ёрдамида, уларни йўлдан оздирадиган ва Роббиларидан узоқлаштирадиган нарсалардан сақлашида кўрамиз. Бу рубубиятнинг моҳияти шундаки, Аллоҳ Таъало Ўзининг (севимли) қулларига барча яхшилик йўлларини осонлаштириб, очиб қўяди ва ҳар қандай ёмонликлардан уларни асраб-авайлайди. Балки шу сабабдан пайғамбарлар ўзларининг (Аллоҳга қилган) дуо-илтижоларида У Зотни кўпроқ “Робб” исми билан атаган бўлсалар керак. Зотан уларнинг интилишлари ҳам Аллоҳ Таъалонинг қисмий рубубияти билан боғлиқ бўлган. Ушбу оятда Аллоҳ Таъало Ўзини оламлар Роббиси деб аташлиги билан, фақат Унинг Ўзигина яратувчи, бошқарувчи ва неъматларни ато қилувчи эканлигини таъкидлаб ўтди. У бой-бадавлатдирки, Ўзининг махлуқотларига муҳтож эмас, аксинча барча яратилган жонзотнинг Унга эҳтиёжи бор ва ҳар томонлама У Зотга қарамдир.]

https://t.me/tafsirassaadiy

1:3.
الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
Оят: У (бу дунёда истисносиз барча махлуқотга) Меҳрибон ва (қиёмат куни фақат мўминларга) Раҳмли.

Тафсир: [(Бу дунёда истисносиз барча махлуқотга) Меҳрибон ва (қиёмат куни фақат мўминларга) Раҳмли]

https://t.me/tafsirassaadiy

1:4.
مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ
Оят: У Қиёмат кунининг (ягона ва ҳақ) Подшоҳи.

Тафсир: [Подшоҳ (Молик) деб, мулкка ва султонликка Эгалик қилган Зотга айтилади ва шунга кўра, Унинг буйруқ бериш ва таъқиқлашга, мукофотлаш ва жазолашга, ҳамда Ўзининг итоатидаги мавжудотлар устидан тўлақонли ҳукм олиб боришга тамомий ҳаққи бордир. Бас, ҳақиқий ҳукмронлик ва чинакам подшоҳлик аслида кимга тегишли экани Жазо кунида (бутун башариятга) аён бўлади. “Жазо куни” (явмуд-дийн) — бу қиёмат кунининг номларидан биридирки, у кунда инсонлар қилиб ўтган яхши ёки ёмон амалларига яраша тақдирланадилар. Айнан шу кунда яратилган махлуқотларнинг барчалари, Аллоҳнинг мулкидаги, султонлигидаги камолотини, ҳамда адолатида ва ҳикматидаги етуклигини аниқ гувоҳи бўладилар. Улар аввалда эгалик қилган ҳамма нарсаларидан жудо бўладилар. У шоҳ бўладими, хоҳ унинг итоатидаги фуқаро бўладими, хоҳ қул бўладими, хоҳи озод кишими — ўша кунда улар Робб Таъалонинг хузурида тенглашадилар ва Унинг жалолатига бўйин эгиб, Унинг қудрати олдида тан бериб турадилар. Барчалари (юракларини чангаллаганча) У Зотнинг фармонини кутадилар, Унинг ажр-мукофотига ташна бўлиб, Унинг интиқомидан қўрқиб турадилар. Шунинг сабабидан Аллоҳ Таъало Ўзини (Молики явмид-дийн) “Жазо кунининг Подшоҳи”, деб атади, ваҳоланки Унинг подшоҳлиги (нафақат қиёмат кунида, балки) ҳар қандай вақтлар ва даврларда ҳам жорий бўлиб тураверади]

https://t.me/tafsirassaadiy

1:5.

إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
Оят: (Фақат) Сенинг Ўзинггагина ибодат қиламиз ва (фақат) Сенинг Ўзингдангина (Сен қодир бўлган нарсаларда) мадад, ёрдам сўраймиз.

Тафсир: [Араб тилининг қоидаларига кўра, агар олмош, феълдан илгари келса, у ҳолда ҳаракат зикр қилинган муаййан бир шахсга нисбатангина бажарилади ва ундан бошқасига (бу ҳаракат) йўналмайди. Шунинг учун биз муҳокама қилаётган оятнинг маъноси қуйидагича: Биз фақат Сенинг Ўзингагина сиғинамиз ва Сендан бошқасига ибодат қилмаймиз; ва биз фақат Сенинг Ўзингдангина ёрдам сўраймиз ва Сендан бошқасидан (Сен қодир бўлган нарсаларда) ёрдам сўрамаймиз.
Агар ояти каримага синчиклаб қаралса, унда ибодатни, ёрдам сўрашдан илгарироқ зикр қилинганини кўриш мумкин ва бу қоида шариатда “қисмий нарсани умумийга киритиш”, деб аталади, чунки (умумий ва қисмий нарсалар) санаб ўтилаётганда, умумийни қисмийдан аввалроқ зикр қилинади. Шу билан бирга, сўзларни шу кетма-кетликда келиши, Аллоҳнинг ҳақлари, бандаларининг ҳақларидан устунлигига ва Унинг ҳақлари, уларнинг ҳақларидан аввалроқ зикр қилинишга лойиқ эканлигига ишорадир.
Ибодат — бу: Аллоҳ севган ва У Зот рози бўлган, қалб ва бадан аъзолари билан бажариладиган барча сўз ва амалларни жамлаган тушунчадир. Ёрдам сўрашлик (ал-истиъона) — бу Аллоҳ Таъалога мурожаат қилиб, Ундан яхшилик ато этишини ва ёмонликдан сақлашини самимий иймон билан ва рўй беришига ишонган ҳолда сўрашликдир. Айнан ибодат ва ёрдам сўрашлик — абадий ҳаётда бахту саодатга эришиш ва ҳар қандай ёмонликдан қутулишнинг энг тўғри йўлларидандир. Нажотга эришишнинг бундан ўзга йўли йўқдир. Шунинг учун ҳам, билиб қўйиш лозимки, ибодат фақат ёлғиз Аллоҳга бағишланса ва уни Аллоҳнинг росули ﷺ, кўрсатиб бергандай бажарилса, у ўзининг асл моҳиятини топади. Бу икки шартни бажармасдан ибодат қилишлик эса умуман ақлга сиғмайдиган нарсадир. Дуо (ёрдам сўрашлик) ибодат турларидан бўлишига қарамай, Аллоҳ Таъало унинг ҳақида алоҳида айтиб ўтди, чунки ҳар қандай ибодатни амалга оширишда, қул Роббисининг ёрдамига муҳтождир. Унинг мададисиз инсон ҳеч қачон илоҳий фармонларни тўлиқ тарзда бажара олмайди ва гуноҳлардан ижтиноб қилишга ҳам қодир эмас]

https://t.me/tafsirassaadiy

1:6
اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ
Оят: Сенинг (Ўзинг) бизларни ҳидоят йўлига бошлагин.

Тафсир: [Сенинг (Ўзинг) бизларни ҳидоят йўлига бошлагин. Бунинг маъноси: бизларга тўғри (ҳақ) йўлни кўрсатиб бер, унга бизни бошла ва унга амал қилишда бизга ёрдам бер. Бу нурафшон йўл Аллоҳ Таъалога олиб борадиган йўл бўлиб, у жаннатга кириш билан якунланади, уни босиб ўтиш эса, фақат ҳақни таниб, амалда унга риоя қилган кишигагина насиб қилади.
Бунинг яна бир маъноси: Бизларни ҳақ йўлига келтир ва (қадамларимизни собит қилганинг ҳолда) бизни бу йўлдан ўтказ. Жумланинг боши (яъни, “бизларни ҳақ йўлига келтир”) — бу дегани: ислом динига киришлик (ёки, динга қайтишлик) ва бошқа динлардан тамомий юз ўгиришлик дегани бўлса, жумланинг охири (яъни “бизни бу йўлдан собитлик билан ўтказ”) — бу дегани: диний аҳкомларни ўрганиб, уларни амалда татбиқ қилиш деганидир. Бу дуо — ислом динидаги энг фойдали ва ҳар томонлама чуқур маъноли дуолар сирасига киради. Намозларининг ҳар ракаатида мўминларга бу дуони ўқиб, Аллоҳга илтижо қилишлик Роббилари томонидан буюрилган, зеро ҳар бир кишини Аллоҳнинг ёрдами ва мададига чуқур эҳтиёжи бор]

https://t.me/tafsirassaadiy