2:4.
وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَبِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ
Оят: ва улар сизга [эй Муҳаммад] нозил қилинган нарса [қуръон]га ва сиздан аввалги [пайғамбарларга] нозил қилинган нарсалар [Забур, Таврот ва Инжил]га иймон келтирадилар ва охират [қиёматнинг воқе бўлиши, жаннат ва жаҳаннамнинг мавжудлиги]га [қатъий ва яқин ишонч билан] ишонадилар.
Тафсир: [Пайғамбар ﷺ га ваҳий қилинган нарса — қуръон ва суннатдир, чунки Аллоҳ Таоло бошқа бир оятда: «Аллоҳ сизга китоб ва ҳикматни нозил қилди» (4:113) — деб айтган. (Бу оятдаги китобдан мурод — қуръон; ҳикматдан мурод эса — суннатдир — тарж.)
Тақводор бандалар росулуллоҳ ﷺ, олиб келган ҳар бир нарсага иймон келтирадилар ва илоҳий китоблар орасини ажратмайдилар. Баъзи бир бузғунчи фосиқ кишилар каби, китобнинг бир қисмига иймон келтириб, бошқа қисминини рад қилмайдилар, ёки Аллоҳ ва Унинг пайғамбари ﷺ, берган тафсирдан бошқача тафсир беришга уринмайдилар. Бу ишни адашган зиндиқ кишилар қиладики, уларнинг ботил эътиқодлари ва бузуқ дунёқарашларини йўққа чиқарадиган оятларни ўзгартириб, бузиб ташлашликка тиришадилар. Ҳақиқатда эса, улар қуръоннинг асл маъноларини қабул қилишдан бош тортадилар ва уларга чинакамига иймон келтиришдан воз кечадилар.
Аммо, пайғамбаримиз Муҳаммад ﷺ нинг рисолатларидан аввал нозил қилинган китобларга келсак, Аллоҳ томонидан нозил қилинган барча самовий китоблар назарда тутилган. Бу китобларга иймон келтириш — Аллоҳнинг барча пайғамбарларига ва бу китобларда жамланган илмларга иймон келтиришни ўз ичига олади. Самовий китобларнинг (қуръондан кейин) энг кўзга кўринганлари — бу: Таврот, Инжил ва Забурдир. Барча илоҳий китобларга ва Аллоҳнинг набий ва росулларига сидқидилдан иймон келтириш, ҳақиқий мўминларнинг хусусиятларидандирки, улар Аллоҳнинг пайғамбарлари ўртасида ажримлик қилмайдилар. Шу билан бирга, улар охират ҳаётининг мавжудлигига қаттиқ ишонадилар. Охират деб — инсоннинг ўлимидан сўнг рўй берадиган барча воқеаларга айтилади. Аллоҳ (Субҳанаҳу, Ҳақ ва Таъало) мўминларнинг ғайбга бўлган иймонларини зикр қилганидан кейин, алоҳида таъкидлаб туриб, охиратга бўлган иймонни ёд қилди, зеро у иймоннинг арконларидан бири бўлиб, кишида қўрқув, умид ва эзгуликка интилишни кучайтирувчи буюк омилдир. Оятнинг охиридаги “йууқинуун” феълига келсак, бу дегани: шак-шубҳага бутунлай зид бўлган билим ва ишончки, инсонни солиҳ амаллар қилишга ундаб туради. Мўминлар мана шундай қатъий ишонч билан охират кунига ишонадилар]
https://t.me/tafsirassaadiy
وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَبِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ
Оят: ва улар сизга [эй Муҳаммад] нозил қилинган нарса [қуръон]га ва сиздан аввалги [пайғамбарларга] нозил қилинган нарсалар [Забур, Таврот ва Инжил]га иймон келтирадилар ва охират [қиёматнинг воқе бўлиши, жаннат ва жаҳаннамнинг мавжудлиги]га [қатъий ва яқин ишонч билан] ишонадилар.
Тафсир: [Пайғамбар ﷺ га ваҳий қилинган нарса — қуръон ва суннатдир, чунки Аллоҳ Таоло бошқа бир оятда: «Аллоҳ сизга китоб ва ҳикматни нозил қилди» (4:113) — деб айтган. (Бу оятдаги китобдан мурод — қуръон; ҳикматдан мурод эса — суннатдир — тарж.)
Тақводор бандалар росулуллоҳ ﷺ, олиб келган ҳар бир нарсага иймон келтирадилар ва илоҳий китоблар орасини ажратмайдилар. Баъзи бир бузғунчи фосиқ кишилар каби, китобнинг бир қисмига иймон келтириб, бошқа қисминини рад қилмайдилар, ёки Аллоҳ ва Унинг пайғамбари ﷺ, берган тафсирдан бошқача тафсир беришга уринмайдилар. Бу ишни адашган зиндиқ кишилар қиладики, уларнинг ботил эътиқодлари ва бузуқ дунёқарашларини йўққа чиқарадиган оятларни ўзгартириб, бузиб ташлашликка тиришадилар. Ҳақиқатда эса, улар қуръоннинг асл маъноларини қабул қилишдан бош тортадилар ва уларга чинакамига иймон келтиришдан воз кечадилар.
Аммо, пайғамбаримиз Муҳаммад ﷺ нинг рисолатларидан аввал нозил қилинган китобларга келсак, Аллоҳ томонидан нозил қилинган барча самовий китоблар назарда тутилган. Бу китобларга иймон келтириш — Аллоҳнинг барча пайғамбарларига ва бу китобларда жамланган илмларга иймон келтиришни ўз ичига олади. Самовий китобларнинг (қуръондан кейин) энг кўзга кўринганлари — бу: Таврот, Инжил ва Забурдир. Барча илоҳий китобларга ва Аллоҳнинг набий ва росулларига сидқидилдан иймон келтириш, ҳақиқий мўминларнинг хусусиятларидандирки, улар Аллоҳнинг пайғамбарлари ўртасида ажримлик қилмайдилар. Шу билан бирга, улар охират ҳаётининг мавжудлигига қаттиқ ишонадилар. Охират деб — инсоннинг ўлимидан сўнг рўй берадиган барча воқеаларга айтилади. Аллоҳ (Субҳанаҳу, Ҳақ ва Таъало) мўминларнинг ғайбга бўлган иймонларини зикр қилганидан кейин, алоҳида таъкидлаб туриб, охиратга бўлган иймонни ёд қилди, зеро у иймоннинг арконларидан бири бўлиб, кишида қўрқув, умид ва эзгуликка интилишни кучайтирувчи буюк омилдир. Оятнинг охиридаги “йууқинуун” феълига келсак, бу дегани: шак-шубҳага бутунлай зид бўлган билим ва ишончки, инсонни солиҳ амаллар қилишга ундаб туради. Мўминлар мана шундай қатъий ишонч билан охират кунига ишонадилар]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:5.
أُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
Оят: Айнан ўшалар [яъни юқорида сифатлари келтирилганлар] Роббиларидан бўлган ҳидоят устидадирлар ва ана ўшалар [дунё-ю охиратда] саодат (нажот) топганлардир.
Тафсир: [Юқорида санаб ўтилган мақтовли сифат эгалари, ўзларига Роббиларидан берилган ҳидоят ва кўрсатмага амал қилиб яшайдилар. Бу оятдаги “ҳуда” калимасининг ноаниқ шаклда келтирилишида, мўминларнинг танлаган йўли нақадар улуғвор ва буюк эканлигига таъкид бордир. Ҳўш, инсонни саҳиҳ эътиқодни тутиб, солиҳ амалларни бажаришга ундайдиган кўрсатма (ҳидоят)дан ҳам олийроқ бошқа қандай йўл бўлиши мумкин?! Фақат шундай ҳидоят ва йўлланмагина ҳақиқий деб аталишга арзийди, ундан ўзгалари эса залолат ва адашишликдан бошқа нарса эмас. Шуниси эътиборга лойиқки, Аллоҳ Таъало тўғри йўл ва ҳидоятни зикр қилаётганда, уни юқори ва буюк мавқеини билдириш учун, “ъала” сўз бўлагини қўллади, яъни, (ъала ҳудан) дегани “ҳидоятнинг устидадирлар”, аммо қачонки залолат, адашишлик зикр қилинганда — “фий” бўлаги ишлатилади, чунки залолатга чўкиш, кириб кетиш назарда тутилади. Жаноби Ҳақ деди: «Дарҳақиқат, бизлардан бирларимиз ё ҳақ йўл устидамиз, ёки очиқ залолат ичидамиз» (34:24)
Бунинг маъноси шуки: ҳидоят йўлини тутган кишини, бу йўл олий мақомларга ва буюк даражотларга кўтаради, аммо залолат — унга ботиб кетаётган кишини хор ва паст қилади.
Сўнгра эса, марҳаматли ва буюк Аллоҳ, тақводор мўминлар батаҳқиқ абадий саодат ва олий ютуққа эришишлари хабарини берди. Бу дегани, улар барча исталган ва хоҳланган нарсаларга эришадилар, ҳамда барча қўрқилган ва ёмон кўрилган нарсалардан нажот топадилар. Аллоҳ Таъало алоҳида таъкид билан айтиб ўтдики, мўминлар ютуққа эришишларида ягона (гуруҳ) бўладилар, чунки уларнинг тутган (ҳидоят) йўли — ягона, саодатга элтувчи йўл; бунинг муқобилидаги бошқа ҳамма йўллар инсонни бахтсизликка, ҳалокат ва зиёнкорликка дучор қилувчи йўллардир. Айнан шу сабабдан, мўминларнинг фазилатларини ёд этгач, Аллоҳ Таъало кофир кимсаларни хусусиятларини баён қилдики, улар ўзларининг куфрларини охиригача ҳимоялаб, Аллоҳнинг пайғамбарига (ﷺ) ўжарлик билан қаршилик қиладилар]
https://t.me/tafsirassaadiy
أُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
Оят: Айнан ўшалар [яъни юқорида сифатлари келтирилганлар] Роббиларидан бўлган ҳидоят устидадирлар ва ана ўшалар [дунё-ю охиратда] саодат (нажот) топганлардир.
Тафсир: [Юқорида санаб ўтилган мақтовли сифат эгалари, ўзларига Роббиларидан берилган ҳидоят ва кўрсатмага амал қилиб яшайдилар. Бу оятдаги “ҳуда” калимасининг ноаниқ шаклда келтирилишида, мўминларнинг танлаган йўли нақадар улуғвор ва буюк эканлигига таъкид бордир. Ҳўш, инсонни саҳиҳ эътиқодни тутиб, солиҳ амалларни бажаришга ундайдиган кўрсатма (ҳидоят)дан ҳам олийроқ бошқа қандай йўл бўлиши мумкин?! Фақат шундай ҳидоят ва йўлланмагина ҳақиқий деб аталишга арзийди, ундан ўзгалари эса залолат ва адашишликдан бошқа нарса эмас. Шуниси эътиборга лойиқки, Аллоҳ Таъало тўғри йўл ва ҳидоятни зикр қилаётганда, уни юқори ва буюк мавқеини билдириш учун, “ъала” сўз бўлагини қўллади, яъни, (ъала ҳудан) дегани “ҳидоятнинг устидадирлар”, аммо қачонки залолат, адашишлик зикр қилинганда — “фий” бўлаги ишлатилади, чунки залолатга чўкиш, кириб кетиш назарда тутилади. Жаноби Ҳақ деди: «Дарҳақиқат, бизлардан бирларимиз ё ҳақ йўл устидамиз, ёки очиқ залолат ичидамиз» (34:24)
Бунинг маъноси шуки: ҳидоят йўлини тутган кишини, бу йўл олий мақомларга ва буюк даражотларга кўтаради, аммо залолат — унга ботиб кетаётган кишини хор ва паст қилади.
Сўнгра эса, марҳаматли ва буюк Аллоҳ, тақводор мўминлар батаҳқиқ абадий саодат ва олий ютуққа эришишлари хабарини берди. Бу дегани, улар барча исталган ва хоҳланган нарсаларга эришадилар, ҳамда барча қўрқилган ва ёмон кўрилган нарсалардан нажот топадилар. Аллоҳ Таъало алоҳида таъкид билан айтиб ўтдики, мўминлар ютуққа эришишларида ягона (гуруҳ) бўладилар, чунки уларнинг тутган (ҳидоят) йўли — ягона, саодатга элтувчи йўл; бунинг муқобилидаги бошқа ҳамма йўллар инсонни бахтсизликка, ҳалокат ва зиёнкорликка дучор қилувчи йўллардир. Айнан шу сабабдан, мўминларнинг фазилатларини ёд этгач, Аллоҳ Таъало кофир кимсаларни хусусиятларини баён қилдики, улар ўзларининг куфрларини охиригача ҳимоялаб, Аллоҳнинг пайғамбарига (ﷺ) ўжарлик билан қаршилик қиладилар]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:6.
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ
Оят: Дарҳақиқат [ўзларининг мутакаббирликлари ва бузғунчиликлари билан сизга нозил қилинган нарсага] кофир бўлганларни сиз [эй Муҳаммад, Аллоҳнинг азобидан] огоҳлантирасизми, йўқми — уларга барибир, (улар) иймон келтирмаслар.
Тафсир: [Бу оятда Аллоҳ Таъало, кофирлик уларнинг ажралмас сифатига айланиб қолган кимсалар ҳақида бизларга хабар берди. Бундай одамларни куфрдан узоқлаштиришнинг умуман имкони йўқ, зеро улар, (кўплаган) мавъиза ва эслатмаларга қулоқ солмай, куфрни ўзларига йўл қилиб танлаб олганлар. Уларни Аллоҳнинг азобидан қўрқитадиларми, йўқми — улар барибир ҳақ йўлдан юз ўгирувчилардир. Шуни билиб қўйиш муҳимки, куфр деб — пайғамбар ﷺ, олиб келган йўлни қисман, ёки бутунлай инкор қилишликка айтилади. Иймон келтирмаган кимсалар пайғамбар ﷺ нинг ваъзларидан бирон фойда олмайдилар, аммо ҳақиқатни билиб оладилар ва Аллоҳнинг хузурида ўз жоҳилликларини рўкач қилиб, ўзларини оқлаш имкониятидан маҳрум бўладилар. Бу ваҳий билан Аллоҳ Таъало бамисоли Ўзининг пайғамбарига энди кофирларни исломга келишларига умид боғламасликни буюраётгандек ва улар иймон келтиришдан бош тортганлари учун маҳзун бўлишни таъқиқлаётгандек. Сўнгра Робб (азза ва жалла) кофирларни иймон келтиришларига тўсиқ бўлаётган сабабларни келтириб, дедики:]
https://t.me/tafsirassaadiy
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ
Оят: Дарҳақиқат [ўзларининг мутакаббирликлари ва бузғунчиликлари билан сизга нозил қилинган нарсага] кофир бўлганларни сиз [эй Муҳаммад, Аллоҳнинг азобидан] огоҳлантирасизми, йўқми — уларга барибир, (улар) иймон келтирмаслар.
Тафсир: [Бу оятда Аллоҳ Таъало, кофирлик уларнинг ажралмас сифатига айланиб қолган кимсалар ҳақида бизларга хабар берди. Бундай одамларни куфрдан узоқлаштиришнинг умуман имкони йўқ, зеро улар, (кўплаган) мавъиза ва эслатмаларга қулоқ солмай, куфрни ўзларига йўл қилиб танлаб олганлар. Уларни Аллоҳнинг азобидан қўрқитадиларми, йўқми — улар барибир ҳақ йўлдан юз ўгирувчилардир. Шуни билиб қўйиш муҳимки, куфр деб — пайғамбар ﷺ, олиб келган йўлни қисман, ёки бутунлай инкор қилишликка айтилади. Иймон келтирмаган кимсалар пайғамбар ﷺ нинг ваъзларидан бирон фойда олмайдилар, аммо ҳақиқатни билиб оладилар ва Аллоҳнинг хузурида ўз жоҳилликларини рўкач қилиб, ўзларини оқлаш имкониятидан маҳрум бўладилар. Бу ваҳий билан Аллоҳ Таъало бамисоли Ўзининг пайғамбарига энди кофирларни исломга келишларига умид боғламасликни буюраётгандек ва улар иймон келтиришдан бош тортганлари учун маҳзун бўлишни таъқиқлаётгандек. Сўнгра Робб (азза ва жалла) кофирларни иймон келтиришларига тўсиқ бўлаётган сабабларни келтириб, дедики:]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:7.
خَتَمَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ
Оят: [Уларга ҳақ ошкор бўлганидан кейин, ундан юз ўгириб кетганлари сабабли] Аллоҳ уларни қалбларига ва қулоқларига муҳр босиб қўйди, кўзларига эса парда тортилган. Ва уларга буюк азоб бордир.
Тафсир: [Уларнинг қалбларига ва қулоқларига босилган (Аллоҳнинг) муҳри, уларнинг юракларига иймон нурини киришлигига тўсқинлик қилади, шунинг учун уларга фойда берадиган нарсаларга улар лоқайдлар ва қулоқ солмайдилар. Уларнинг кўзларига тортилган парда эса, манфаатли нарсаларни кўришларига монеълик қилади. Уларнинг қаршиларида, билим ва салоҳиятга олиб борувчи барча эшиклар ёпилган ва бирон бир эзгуликка эришишларига умид қилишдан маъно йўқ. Иймонга элтувчи барча йўллар улар учун берк, барча имкониятлардан маҳрум қилинганлар, бунга сабаб эса, уларнинг ҳақдан тойганлари ва ҳақиқат уларга аниқ бўлганидан кейин, унга қаршилик кўрсатганларидир. Бу борада Аллоҳ Таъало (бошқа бир оятда) шундай деди: «Худди илк бора (Аллоҳга) иймон келтирмаганларидек, биз уларнинг қалблари ва ақлларини ўгириб қўюрмиз...» (6:110).
Уларнинг бу дунёда тортадиган жазолари шундай, охиратда эса уларни улкан азоб — абадий жаҳаннам қийноқлари ва Буюк Подшоҳнинг чегарасиз ғазаби кутмоқда]
https://t.me/tafsirassaadiy
خَتَمَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ
Оят: [Уларга ҳақ ошкор бўлганидан кейин, ундан юз ўгириб кетганлари сабабли] Аллоҳ уларни қалбларига ва қулоқларига муҳр босиб қўйди, кўзларига эса парда тортилган. Ва уларга буюк азоб бордир.
Тафсир: [Уларнинг қалбларига ва қулоқларига босилган (Аллоҳнинг) муҳри, уларнинг юракларига иймон нурини киришлигига тўсқинлик қилади, шунинг учун уларга фойда берадиган нарсаларга улар лоқайдлар ва қулоқ солмайдилар. Уларнинг кўзларига тортилган парда эса, манфаатли нарсаларни кўришларига монеълик қилади. Уларнинг қаршиларида, билим ва салоҳиятга олиб борувчи барча эшиклар ёпилган ва бирон бир эзгуликка эришишларига умид қилишдан маъно йўқ. Иймонга элтувчи барча йўллар улар учун берк, барча имкониятлардан маҳрум қилинганлар, бунга сабаб эса, уларнинг ҳақдан тойганлари ва ҳақиқат уларга аниқ бўлганидан кейин, унга қаршилик кўрсатганларидир. Бу борада Аллоҳ Таъало (бошқа бир оятда) шундай деди: «Худди илк бора (Аллоҳга) иймон келтирмаганларидек, биз уларнинг қалблари ва ақлларини ўгириб қўюрмиз...» (6:110).
Уларнинг бу дунёда тортадиган жазолари шундай, охиратда эса уларни улкан азоб — абадий жаҳаннам қийноқлари ва Буюк Подшоҳнинг чегарасиз ғазаби кутмоқда]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:8.
وَمِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَا هُم بِمُؤْمِنِينَ
Оят: Ва одамлар орасида шундайлари борки: “Биз Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирдик” дейдилар, ваҳоланки, улар мўмин эмаслар.
Тафсир: [Буюк Аллоҳ, ўзларини зоҳирда мўмин қилиб кўрсатадиган, бироқ қалбларида кофирлигича қолган (мунофиқ) кимсалар ҳақида бизларга айтиб берди. Нифоқ — бу: зоҳирий салоҳиятни ортида ёвузлик ва бузғунчиликни яширишдир. Бу таъриф нафақат эътиқоддаги нифоққа, балки амалдаги нифоққа ҳам тааллуқлидирки, бу ҳақда набий ﷺ, дедилар: «Мунофиқни уч аломат юзага чиқариб қўяди: агар у бирон нарса ҳақида гапирса, ёлғон гапиради; агар ваъдалашса, ваъдасини устидан чиқмайди; агар унга амонат топширилса, унга ҳиёнат қилади». Бошқа ривоятда шундай дейилган: «Қуйидаги тўрт хислатни ўзида жамлаган киши ҳақиқий мунофиқдир: агар унга ишонилса, ишончни оқламайди; агар (бир нарса ҳақида) гапирса, ёлғон гапиради; агар ким биландир аҳднома тузса, албатта қаллоблик қилади (яъни, бузади) ва агар ким биландир баҳслашса (ёки уришса) ҳақдан чиқиб кетади (фосиқлик қилади)».
(Нифоқнинг бу тури инсонни ислом доирасидан чиқармайди — тарж.)
Аммо эътиқоддаги нифоқ ҳақида гап кетса, шубҳасиз, у инсонни ислом ҳудудларидан чиқаради. Қуръоннинг бу ва бошқа оятларида, қачонки Аллоҳ мунофиқларни таърифларини келтирса, нифоқнинг айнан шу тури назарда тутилади (яъни, эътиқоддаги, диндан чиқарувчи, катта нифоқ — тарж.)
Набий ﷺ нинг Маккадан, Мадинага қилган ҳижратларидан аввал ҳам, Бадр жангидан аввал ҳам, мусулмонлар ичида мунофиқлар бўлмаган. Бу (Бадр) маъракасида, Аллоҳ ғалабани мусулмон умматига ато этиб, мўминларни азиз қилди, Макка кофирларини эса хор ва залил қилди. Ўз ҳаётларини сақлаб қолиш ва мусулмонларни алдаш илинжида, кофирларнинг баъзилари ўзларини исломни қабул қилгандек кўрсата бошладилар. Бу қилмишлари билан улар жонларини сақлаб, молларини ҳимоя қилиб қолдилар. Кўринишда уларни мусулмон деб аташ мумкин эди, аммо ботинларида улар кофир эдилар. Шунда Аллоҳ Таъалонинг мўминларга раҳми келиб, мунофиқларнинг сифатларини уларга баён қилиб берди, токи мўминлар уларни таниб олсинлар ва уларнинг сўз ва амалларига алданиб қолмасинлар, ҳамда уларнинг ёвузликларидан ҳазир бўлсинлар. Аллоҳ Таъало ўзга бир оятда деди: «Мунофиқлар уларга юракларидаги нарсани хабарини берувчи сура нозил бўлишидан қўрқадилар» (9:64)
Аллоҳ Таъало эса шундай сурани нозил қилди ҳам ва унда бу фосиқларнинг асосий хислатларини таърифлаб берди. (Қарангки) улар Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирганларини (ёлғондан) иддао қиладилар, аммо ҳақиқатда улар қалбларида бўлмаган нарсалар ҳақида гапирадилар. Улар ёлғончидирлар, зотан ҳақ динга, сўзлари ва амаллари айро бўлмаган одамлар эргашадилар. Бироқ мунофиқлар ўзларининг сўзлари билан Аллоҳни ва иймон келтирган кишиларни алдамоқчи бўладилар холос.]
https://t.me/tafsirassaadiy
وَمِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَا هُم بِمُؤْمِنِينَ
Оят: Ва одамлар орасида шундайлари борки: “Биз Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирдик” дейдилар, ваҳоланки, улар мўмин эмаслар.
Тафсир: [Буюк Аллоҳ, ўзларини зоҳирда мўмин қилиб кўрсатадиган, бироқ қалбларида кофирлигича қолган (мунофиқ) кимсалар ҳақида бизларга айтиб берди. Нифоқ — бу: зоҳирий салоҳиятни ортида ёвузлик ва бузғунчиликни яширишдир. Бу таъриф нафақат эътиқоддаги нифоққа, балки амалдаги нифоққа ҳам тааллуқлидирки, бу ҳақда набий ﷺ, дедилар: «Мунофиқни уч аломат юзага чиқариб қўяди: агар у бирон нарса ҳақида гапирса, ёлғон гапиради; агар ваъдалашса, ваъдасини устидан чиқмайди; агар унга амонат топширилса, унга ҳиёнат қилади». Бошқа ривоятда шундай дейилган: «Қуйидаги тўрт хислатни ўзида жамлаган киши ҳақиқий мунофиқдир: агар унга ишонилса, ишончни оқламайди; агар (бир нарса ҳақида) гапирса, ёлғон гапиради; агар ким биландир аҳднома тузса, албатта қаллоблик қилади (яъни, бузади) ва агар ким биландир баҳслашса (ёки уришса) ҳақдан чиқиб кетади (фосиқлик қилади)».
(Нифоқнинг бу тури инсонни ислом доирасидан чиқармайди — тарж.)
Аммо эътиқоддаги нифоқ ҳақида гап кетса, шубҳасиз, у инсонни ислом ҳудудларидан чиқаради. Қуръоннинг бу ва бошқа оятларида, қачонки Аллоҳ мунофиқларни таърифларини келтирса, нифоқнинг айнан шу тури назарда тутилади (яъни, эътиқоддаги, диндан чиқарувчи, катта нифоқ — тарж.)
Набий ﷺ нинг Маккадан, Мадинага қилган ҳижратларидан аввал ҳам, Бадр жангидан аввал ҳам, мусулмонлар ичида мунофиқлар бўлмаган. Бу (Бадр) маъракасида, Аллоҳ ғалабани мусулмон умматига ато этиб, мўминларни азиз қилди, Макка кофирларини эса хор ва залил қилди. Ўз ҳаётларини сақлаб қолиш ва мусулмонларни алдаш илинжида, кофирларнинг баъзилари ўзларини исломни қабул қилгандек кўрсата бошладилар. Бу қилмишлари билан улар жонларини сақлаб, молларини ҳимоя қилиб қолдилар. Кўринишда уларни мусулмон деб аташ мумкин эди, аммо ботинларида улар кофир эдилар. Шунда Аллоҳ Таъалонинг мўминларга раҳми келиб, мунофиқларнинг сифатларини уларга баён қилиб берди, токи мўминлар уларни таниб олсинлар ва уларнинг сўз ва амалларига алданиб қолмасинлар, ҳамда уларнинг ёвузликларидан ҳазир бўлсинлар. Аллоҳ Таъало ўзга бир оятда деди: «Мунофиқлар уларга юракларидаги нарсани хабарини берувчи сура нозил бўлишидан қўрқадилар» (9:64)
Аллоҳ Таъало эса шундай сурани нозил қилди ҳам ва унда бу фосиқларнинг асосий хислатларини таърифлаб берди. (Қарангки) улар Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирганларини (ёлғондан) иддао қиладилар, аммо ҳақиқатда улар қалбларида бўлмаган нарсалар ҳақида гапирадилар. Улар ёлғончидирлар, зотан ҳақ динга, сўзлари ва амаллари айро бўлмаган одамлар эргашадилар. Бироқ мунофиқлар ўзларининг сўзлари билан Аллоҳни ва иймон келтирган кишиларни алдамоқчи бўладилар холос.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:9.
يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَمَا يَخْدَعُونَ إِلَّا أَنفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ
Оят: Улар [мунофиқлар] Аллоҳни ва иймон келтирганларни алдамоқчи бўладилар, аммо ўзлари сезмаган ҳолларида, ўзларини-ўзлари алдайдилар.
Тафсир: [Алдов деб, бу оятда — қалбларидаги нарсани яшириш мақсадида ва кўзлаган (ёвуз) ниятларига етиш учун, зоҳирда ўзларини мусулмон қилиб кўрсатишлари назарда тутилган. Худди шу асос устига мунофиқлар Аллоҳ билан ва одамлар билан бўлган ўзаро муносабатларини қурадилар. Аммо (билмаган ҳолларида) улар ўзларини алдайдилар ва бу жуда ажиб нарсадир. Чунки одатда, агар инсон бошқа бир инсонни алдамоқчи бўлса, у ё кўзлаган нарсасига етади, ёки бир нарсага эришмайди ва бирон нарсани йўқотмайди ҳам. Бироқ мунофиқлар ўзларига-ўзлари зарар етказадилар. Улар худди ўзларини-ўзлари ҳалок қилиш учун макр-ҳийла уюштираётгандек гўё, зеро ўз кирдикорлари билан улар на Аллоҳга, ва на мўминларга зарар етказа олмайдилар. Жонлари ва молларини сақлаб қолиш мақсадида ўзларини мусулмон қилиб кўрсатишлари билан мўминларга заррача зиён қилолмайдилар, зотан қазиган чоҳларига ўзлари йиқиладилар, қилган ҳийла-найранглари ўзларига қарши чиқадики, бу билан ҳаёти дунёда шармандалик ва хорликка маҳкумдирлар. Ҳар сафар улар мусулмонларни куч-қуввати ва азизликларини кўрсалар, уларни қаттиқ маҳзунлик тутади. Охират куни келганда эса, ҳақни ёлғонга чиқарганликлари, иймон келтиришдан бош тортганлари ва гуноҳ ишларни содир қилганликлари учун, энг оғриқли, энг шиддатли ва энг даҳшатли азобга гирифтор қилинадилар. Бироқ улар шунчалар жоҳил ва нодонларки, буни англаб етишга ақллари етмайди ҳам]
https://t.me/tafsirassaadiy
يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَمَا يَخْدَعُونَ إِلَّا أَنفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ
Оят: Улар [мунофиқлар] Аллоҳни ва иймон келтирганларни алдамоқчи бўладилар, аммо ўзлари сезмаган ҳолларида, ўзларини-ўзлари алдайдилар.
Тафсир: [Алдов деб, бу оятда — қалбларидаги нарсани яшириш мақсадида ва кўзлаган (ёвуз) ниятларига етиш учун, зоҳирда ўзларини мусулмон қилиб кўрсатишлари назарда тутилган. Худди шу асос устига мунофиқлар Аллоҳ билан ва одамлар билан бўлган ўзаро муносабатларини қурадилар. Аммо (билмаган ҳолларида) улар ўзларини алдайдилар ва бу жуда ажиб нарсадир. Чунки одатда, агар инсон бошқа бир инсонни алдамоқчи бўлса, у ё кўзлаган нарсасига етади, ёки бир нарсага эришмайди ва бирон нарсани йўқотмайди ҳам. Бироқ мунофиқлар ўзларига-ўзлари зарар етказадилар. Улар худди ўзларини-ўзлари ҳалок қилиш учун макр-ҳийла уюштираётгандек гўё, зеро ўз кирдикорлари билан улар на Аллоҳга, ва на мўминларга зарар етказа олмайдилар. Жонлари ва молларини сақлаб қолиш мақсадида ўзларини мусулмон қилиб кўрсатишлари билан мўминларга заррача зиён қилолмайдилар, зотан қазиган чоҳларига ўзлари йиқиладилар, қилган ҳийла-найранглари ўзларига қарши чиқадики, бу билан ҳаёти дунёда шармандалик ва хорликка маҳкумдирлар. Ҳар сафар улар мусулмонларни куч-қуввати ва азизликларини кўрсалар, уларни қаттиқ маҳзунлик тутади. Охират куни келганда эса, ҳақни ёлғонга чиқарганликлари, иймон келтиришдан бош тортганлари ва гуноҳ ишларни содир қилганликлари учун, энг оғриқли, энг шиддатли ва энг даҳшатли азобга гирифтор қилинадилар. Бироқ улар шунчалар жоҳил ва нодонларки, буни англаб етишга ақллари етмайди ҳам]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:10.
فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ
Оят: Уларнинг қалбларида [юракларида] мараз [шак-шубҳа] бор. Аллоҳ [уларнинг бу] маразларини зиёда қилсин ва ёлғон гапирганлари учун уларга аламлантирувчи азоб бўлсин!
Тафсир: [Бу оятдаги “мараз”дан мурод — шак-шубҳалар, нифоқ ва доимий иккиланишдир. Шуни билиш зарурки, қалбнинг бузилиши, икки турдаги касаллик (мараз)нинг таъсири остида бўлади: 1) ёлғондакам шак-шубҳалар; 2) шаҳвоний паст эҳтирослар. Куфр, нифоқ ва бидъатлар инсон қалбини фосид қилувчи шубҳаларга сабаб бўлса, зино, фаҳшга мойиллик ва маъсиятлар, шаҳвоний паст эҳтирослар жумласидандир. Аллоҳ Таъало деди: «Агар тақводор бўлсангизлар, каломда майинлик қилмангизки, қалбида марази бор кимсани сизга иштиёқи тушиб қолмасин» (33:32). Бу оятда зинога мойил қилувчи паст эҳтирослар ҳақида гапирилган. Мана шу икки ҳил касалликдан халос бўлган қалб соғлом ва тоза бўла олади. Фақат шу ҳолдагина инсон қатъий ишонч ва мустаҳкам иймонга эга бўла олади, ҳамда маъсиятлардан сақланиб, мункар ишлардан четланади. Бу оят шундай илоҳий ҳикматдан гувоҳлик берадики, унинг сабабидан Аллоҳ Таъало гуноҳкорга гуноҳларни бажаришни китобат қилди. Ўзларининг (бетавба) қилиб ўтган жиноятлари туфайли, уларни ҳалокатга гирифтор қилувчи янгидан янги гуноҳларни қилиб юраверадилар. Бу ҳақда Аллоҳ Таъало дедики: «Худди илк бора (Аллоҳга) иймон келтирмаганларидек, биз уларнинг қалблари ва ақлларини ўгириб қўюрмиз...» (6:110); «Қачонки улар (ҳақдан) оғиб кетганларида, Аллоҳ қалбларини оғдириб қўйди. Албатта Аллоҳ фосиқ қавмни ҳидоят қилмас» (61:5); «Аммо қалбларида марази борларнинг нопокликларига нопокликни зиёда қилди, шунинг учун улар кофир бўлганлари ҳолида ўладилар» (9:125). Барча айтилган гаплардан хулоса шуки, биринчи содир қилинган гуноҳнинг жазоси — навбатдаги гуноҳдир, худди биринчи қилинган солиҳ амалнинг мукофоти — навбатдаги қилинган солиҳ амал бўлгани каби.
Марҳаматли Аллоҳ деди: «Ва Аллоҳ тўғри йўлда юрганларни ҳидоятини зиёдалаштиради» (19:76).]
https://t.me/tafsirassaadiy
فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ
Оят: Уларнинг қалбларида [юракларида] мараз [шак-шубҳа] бор. Аллоҳ [уларнинг бу] маразларини зиёда қилсин ва ёлғон гапирганлари учун уларга аламлантирувчи азоб бўлсин!
Тафсир: [Бу оятдаги “мараз”дан мурод — шак-шубҳалар, нифоқ ва доимий иккиланишдир. Шуни билиш зарурки, қалбнинг бузилиши, икки турдаги касаллик (мараз)нинг таъсири остида бўлади: 1) ёлғондакам шак-шубҳалар; 2) шаҳвоний паст эҳтирослар. Куфр, нифоқ ва бидъатлар инсон қалбини фосид қилувчи шубҳаларга сабаб бўлса, зино, фаҳшга мойиллик ва маъсиятлар, шаҳвоний паст эҳтирослар жумласидандир. Аллоҳ Таъало деди: «Агар тақводор бўлсангизлар, каломда майинлик қилмангизки, қалбида марази бор кимсани сизга иштиёқи тушиб қолмасин» (33:32). Бу оятда зинога мойил қилувчи паст эҳтирослар ҳақида гапирилган. Мана шу икки ҳил касалликдан халос бўлган қалб соғлом ва тоза бўла олади. Фақат шу ҳолдагина инсон қатъий ишонч ва мустаҳкам иймонга эга бўла олади, ҳамда маъсиятлардан сақланиб, мункар ишлардан четланади. Бу оят шундай илоҳий ҳикматдан гувоҳлик берадики, унинг сабабидан Аллоҳ Таъало гуноҳкорга гуноҳларни бажаришни китобат қилди. Ўзларининг (бетавба) қилиб ўтган жиноятлари туфайли, уларни ҳалокатга гирифтор қилувчи янгидан янги гуноҳларни қилиб юраверадилар. Бу ҳақда Аллоҳ Таъало дедики: «Худди илк бора (Аллоҳга) иймон келтирмаганларидек, биз уларнинг қалблари ва ақлларини ўгириб қўюрмиз...» (6:110); «Қачонки улар (ҳақдан) оғиб кетганларида, Аллоҳ қалбларини оғдириб қўйди. Албатта Аллоҳ фосиқ қавмни ҳидоят қилмас» (61:5); «Аммо қалбларида марази борларнинг нопокликларига нопокликни зиёда қилди, шунинг учун улар кофир бўлганлари ҳолида ўладилар» (9:125). Барча айтилган гаплардан хулоса шуки, биринчи содир қилинган гуноҳнинг жазоси — навбатдаги гуноҳдир, худди биринчи қилинган солиҳ амалнинг мукофоти — навбатдаги қилинган солиҳ амал бўлгани каби.
Марҳаматли Аллоҳ деди: «Ва Аллоҳ тўғри йўлда юрганларни ҳидоятини зиёдалаштиради» (19:76).]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:11
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ
Оят: Қачонки уларга: “Ер юзида фасод [куфр ва бузғунчилик] тарқатманглар”, дейилса, улар: “Айнан бизнинг ўзимиз ислоҳ қилувчиларданмиз”, дейдилар.
Тафсир: [Мунофиқлар турли ҳил оғир гуноҳларни қиладилар, мўминларни сир-асрорларини уларнинг душманларига очадилар ва кофирлар билан дўстлик алоқаларини ўрнатадилар. Қачонки уларни, ер юзида бузғунчиликни тарқатишларига сабаб бўлган куфрлари ва гуноҳларидан огоҳлантирилса, бунга жавобан, айнан улар ер юзида эзгуликни ёйиб юрганларини иддао қиладилар. Улар нафақат ер юзида фасодни кенг ёядилар, балки амаллари билан ер юзида ислоҳ қилиб юрганликларини кўрсатишга тиришадилар. Мунофиқлар ҳақни (бузиб) ўзгартиришга интиладилар ва нопок амалларни бажариш билан бир вақтда, бу амалларини тўғрилигида заррача шубҳа қилмайдилар. Оддий гуноҳкорлар, қилаётган ёвузликларини шариатда таъқиқланганлигини эътироф қилиб яшайдилар, шунинг учун улар нажотга осонлик билан эришиб, ҳақ йўлига (мунофиқлардан кўра) тезроқ келадилар, аммо мунофиқлар каттароқ ва ёмонроқ жиноятларни содир этишлари билан бир қаторда, айбларини асло тан олмайдилар ва гуноҳларини гуноҳ деб билмайдилар.]
https://t.me/tafsirassaadiy
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ قَالُوا إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ
Оят: Қачонки уларга: “Ер юзида фасод [куфр ва бузғунчилик] тарқатманглар”, дейилса, улар: “Айнан бизнинг ўзимиз ислоҳ қилувчиларданмиз”, дейдилар.
Тафсир: [Мунофиқлар турли ҳил оғир гуноҳларни қиладилар, мўминларни сир-асрорларини уларнинг душманларига очадилар ва кофирлар билан дўстлик алоқаларини ўрнатадилар. Қачонки уларни, ер юзида бузғунчиликни тарқатишларига сабаб бўлган куфрлари ва гуноҳларидан огоҳлантирилса, бунга жавобан, айнан улар ер юзида эзгуликни ёйиб юрганларини иддао қиладилар. Улар нафақат ер юзида фасодни кенг ёядилар, балки амаллари билан ер юзида ислоҳ қилиб юрганликларини кўрсатишга тиришадилар. Мунофиқлар ҳақни (бузиб) ўзгартиришга интиладилар ва нопок амалларни бажариш билан бир вақтда, бу амалларини тўғрилигида заррача шубҳа қилмайдилар. Оддий гуноҳкорлар, қилаётган ёвузликларини шариатда таъқиқланганлигини эътироф қилиб яшайдилар, шунинг учун улар нажотга осонлик билан эришиб, ҳақ йўлига (мунофиқлардан кўра) тезроқ келадилар, аммо мунофиқлар каттароқ ва ёмонроқ жиноятларни содир этишлари билан бир қаторда, айбларини асло тан олмайдилар ва гуноҳларини гуноҳ деб билмайдилар.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:12.
أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَكِن لَّا يَشْعُرُونَ
Оят: Огоҳ бўлингизким, фақат уларнинг ўзлари фасод тарқатувчилардир, аммо (буни) сезмайдилар.
Тафсир: [Мунофиқлар фақат ўзларини эзгулик қилувчилар деб санаганлари боис, мўминларнинг амалларини салоҳиятли ва тўғри деб топмайдилар. Аллоҳ Таъало уларнинг иддаоларига раддия бериб, айнан уларнинг ўзлари ер юзида муфсид (фасод ёювчи) эканликларини хабарини берди. Аллоҳнинг оятларини инкор этувчи, инсонларни ҳақ йўлидан тўсувчи, Аллоҳни ва Унинг суюкли бандаларини алдамоқчи бўлган, ҳамда Аллоҳ ва росулига қарши чиқувчилар билан дўстлашган ва бу ишларини тўғрилик деб ўйлаган кимсадан ҳам фосиқроқ (бузғунчироқ) яна ким бўлиши мумкин?! Бундан ортиқ фисқни тасаввур қилиш қийин! Бироқ мунофиқлар, уларга фойда келтирувчи (шаръий) илмлардан маҳрумдирлар. Олган илмлари уларни, ўзларини Аллоҳнинг олдида жоҳиллик билан оқлаш имкониятидан маҳрум қилади. Қилган амаллари орқали эса, ер юзида фитна, бузғунчилик ва ёвузликлар тарқаладики, бу гуноҳларидан (инсонлар бошларига) бало-ю бахтсизликлар ёғилиб, насл-насабнинг йўқолишига, ўсимликларнинг қуришига ва бошқа кўплаб улкан муаммо ва қийинчиликларни юзага келишига олиб келади. Фақат Аллоҳга бўлган итоат ва содиқ иймон орқалигина ер юзида тартиб ва ислоҳотлар ўрнатиш мумкин. Айнан шунинг учун Аллоҳ Таоло махлуқотларни яратди, инсонларни ерда жойлаштирди ва давомий равишда уларга озуқаларини ва бошқа неъматларини ёғдириб турадики, бу марҳаматларни инсон Аллоҳнинг тоат-ибодатида ишлатиши шарт. Аммо, агар инсон Аллоҳнинг фазлу марҳаматларини ноўрин жойларга сарфлар экан, билиб қўйсинки, у ер юзида фитна-фасод тарқатувчи ва бу неъматлар нима учун яратилган бўлса, ўша нарсани йўққа чиқарувчидир.]
https://t.me/tafsirassaadiy
أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَكِن لَّا يَشْعُرُونَ
Оят: Огоҳ бўлингизким, фақат уларнинг ўзлари фасод тарқатувчилардир, аммо (буни) сезмайдилар.
Тафсир: [Мунофиқлар фақат ўзларини эзгулик қилувчилар деб санаганлари боис, мўминларнинг амалларини салоҳиятли ва тўғри деб топмайдилар. Аллоҳ Таъало уларнинг иддаоларига раддия бериб, айнан уларнинг ўзлари ер юзида муфсид (фасод ёювчи) эканликларини хабарини берди. Аллоҳнинг оятларини инкор этувчи, инсонларни ҳақ йўлидан тўсувчи, Аллоҳни ва Унинг суюкли бандаларини алдамоқчи бўлган, ҳамда Аллоҳ ва росулига қарши чиқувчилар билан дўстлашган ва бу ишларини тўғрилик деб ўйлаган кимсадан ҳам фосиқроқ (бузғунчироқ) яна ким бўлиши мумкин?! Бундан ортиқ фисқни тасаввур қилиш қийин! Бироқ мунофиқлар, уларга фойда келтирувчи (шаръий) илмлардан маҳрумдирлар. Олган илмлари уларни, ўзларини Аллоҳнинг олдида жоҳиллик билан оқлаш имкониятидан маҳрум қилади. Қилган амаллари орқали эса, ер юзида фитна, бузғунчилик ва ёвузликлар тарқаладики, бу гуноҳларидан (инсонлар бошларига) бало-ю бахтсизликлар ёғилиб, насл-насабнинг йўқолишига, ўсимликларнинг қуришига ва бошқа кўплаб улкан муаммо ва қийинчиликларни юзага келишига олиб келади. Фақат Аллоҳга бўлган итоат ва содиқ иймон орқалигина ер юзида тартиб ва ислоҳотлар ўрнатиш мумкин. Айнан шунинг учун Аллоҳ Таоло махлуқотларни яратди, инсонларни ерда жойлаштирди ва давомий равишда уларга озуқаларини ва бошқа неъматларини ёғдириб турадики, бу марҳаматларни инсон Аллоҳнинг тоат-ибодатида ишлатиши шарт. Аммо, агар инсон Аллоҳнинг фазлу марҳаматларини ноўрин жойларга сарфлар экан, билиб қўйсинки, у ер юзида фитна-фасод тарқатувчи ва бу неъматлар нима учун яратилган бўлса, ўша нарсани йўққа чиқарувчидир.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:13.
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا كَمَا آمَنَ النَّاسُ قَالُوا أَنُؤْمِنُ كَمَا آمَنَ السُّفَهَاءُ أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاءُ وَلَكِن لَّا يَعْلَمُونَ
Оят: Ва қачонки у [мунофиқ]ларга: “Инсонлар [яъни саҳобалар] иймон келтирганларидек иймон келтиринглар”, дейилса, улар [жадаллашиб]: “Нодонлар иймон келтирганларидек иймон келтирамизми?”, дейдилар. Билингки, уларнинг ўзлари нодондирлар, лекин [қанчалар чуқур адашишликда эканларини] билмайдилар.
Тафсир: [Қачонки мунофиқларга фақат сўзда эмас, балки қалбда, худди солиҳ саҳобалар иймон келтирганларидек иймон келтиришлари таклиф қилинса, улар ўзларининг ёмон гумонларини олдинга суриб: “Наҳотки биз бу ақли паст ва нодон кимсалардек иймон келтирсак?!” дейдилар. Аллоҳ уларни шармандаликка дучор қилсин! Бу фосиқларнинг таҳминича, айнан ақли пастлик ва нодонлик, саҳобаларни Аллоҳга иймон келтиришга ва яшаган диёрларини ташлаб, кофирлар билан жанг олиб боришга ундаган. Уларнинг фикрларича, соғлом ақл бунинг аксини қилишга буюрар эмиш ва шунинг ўзи саҳобаларни эсипастликда айблашга, ўзларини эса донолардан деб ҳисоблашга туртки бўлади. Аммо, марҳаматли Аллоҳ уларнинг иддаоларига раддия бериб, мунофиқларнинг айнан ўзлари ҳақиқий аҳмоқлар эканликларини хабарини берди, чунки фойда келтирадиган нарсадан юз ўгириб, зиён келтирадиган нарсага интилишлик — аҳмоқликни чўққисидир. Бу номақбул хислат, тўлақонли шаклда айнан мунофиқларга тааллуқлидир. Шу билан бирга, ақли расолик деб — солиҳ амалларни бажаришда фойда ва манфаатлар келтирадиган нарсаларни ўрганиб, зиён, зарар келтирадиган барча нарсалардан эҳтиёт бўлмоқликка айтилади. Бу васф билан садоқатли саҳобалар ва мўмин кишиларни таърифлаш мумкин. Ва бу борада одамларнинг асоссиз ва беъмани айбловларни келтиришлари умуман аҳамиятга эга эмас, балки, мўминларнинг (Аллоҳ мақтаган ва Аллоҳга суюмли бўлган) фазилатларга эгаликлари аҳамиятлироқдир]
https://t.me/tafsirassaadiy
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا كَمَا آمَنَ النَّاسُ قَالُوا أَنُؤْمِنُ كَمَا آمَنَ السُّفَهَاءُ أَلَا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاءُ وَلَكِن لَّا يَعْلَمُونَ
Оят: Ва қачонки у [мунофиқ]ларга: “Инсонлар [яъни саҳобалар] иймон келтирганларидек иймон келтиринглар”, дейилса, улар [жадаллашиб]: “Нодонлар иймон келтирганларидек иймон келтирамизми?”, дейдилар. Билингки, уларнинг ўзлари нодондирлар, лекин [қанчалар чуқур адашишликда эканларини] билмайдилар.
Тафсир: [Қачонки мунофиқларга фақат сўзда эмас, балки қалбда, худди солиҳ саҳобалар иймон келтирганларидек иймон келтиришлари таклиф қилинса, улар ўзларининг ёмон гумонларини олдинга суриб: “Наҳотки биз бу ақли паст ва нодон кимсалардек иймон келтирсак?!” дейдилар. Аллоҳ уларни шармандаликка дучор қилсин! Бу фосиқларнинг таҳминича, айнан ақли пастлик ва нодонлик, саҳобаларни Аллоҳга иймон келтиришга ва яшаган диёрларини ташлаб, кофирлар билан жанг олиб боришга ундаган. Уларнинг фикрларича, соғлом ақл бунинг аксини қилишга буюрар эмиш ва шунинг ўзи саҳобаларни эсипастликда айблашга, ўзларини эса донолардан деб ҳисоблашга туртки бўлади. Аммо, марҳаматли Аллоҳ уларнинг иддаоларига раддия бериб, мунофиқларнинг айнан ўзлари ҳақиқий аҳмоқлар эканликларини хабарини берди, чунки фойда келтирадиган нарсадан юз ўгириб, зиён келтирадиган нарсага интилишлик — аҳмоқликни чўққисидир. Бу номақбул хислат, тўлақонли шаклда айнан мунофиқларга тааллуқлидир. Шу билан бирга, ақли расолик деб — солиҳ амалларни бажаришда фойда ва манфаатлар келтирадиган нарсаларни ўрганиб, зиён, зарар келтирадиган барча нарсалардан эҳтиёт бўлмоқликка айтилади. Бу васф билан садоқатли саҳобалар ва мўмин кишиларни таърифлаш мумкин. Ва бу борада одамларнинг асоссиз ва беъмани айбловларни келтиришлари умуман аҳамиятга эга эмас, балки, мўминларнинг (Аллоҳ мақтаган ва Аллоҳга суюмли бўлган) фазилатларга эгаликлари аҳамиятлироқдир]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:14.
وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا إِلَى شَيَاطِينِهِمْ قَالُوا إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ
Оят: Улар [мунофиқлар] иймон келтирганлар билан учрашиб қолсалар, уларга: “Биз иймон келтирдик”, дейдилар. Аммо ўзларининг шайтонлари [кофир пешволари ва мушрик дўстлари] билан ёлғиз қолганларида: “Дарҳақиқат, биз сиз биланмиз, биз фақатгина истеҳзо қилувчилармиз” дейдилар.
Тафсир: [Мунофиқлар дилларида ишонмаган нарсасига тиллари билан ишонишларини айтиб юрадилар. Мўминлар орасига кириб қолсалар, ўзларини мусулмон қилиб, мўминларни йўлидан юргандек қилиб кўрсатишга уринадилар. Бироқ, куфр пешволаридан бўлган шайтонлари билан ҳоли қолишлари билан: “Биз сизнинг дунёқарашингизни (дин ва эътиқодингизни) маъқуллаймиз, лекин мўминларнинг устларидан кулиш учун, ўзимизни исломга киргандек қилиб кўрсатиб турибмиз холос” дейдилар. Ўшаларнинг жамиятига кирганларида ҳақиқий башараларини намойиш қиладилар]
https://t.me/tafsirassaadiy
وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا إِلَى شَيَاطِينِهِمْ قَالُوا إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ
Оят: Улар [мунофиқлар] иймон келтирганлар билан учрашиб қолсалар, уларга: “Биз иймон келтирдик”, дейдилар. Аммо ўзларининг шайтонлари [кофир пешволари ва мушрик дўстлари] билан ёлғиз қолганларида: “Дарҳақиқат, биз сиз биланмиз, биз фақатгина истеҳзо қилувчилармиз” дейдилар.
Тафсир: [Мунофиқлар дилларида ишонмаган нарсасига тиллари билан ишонишларини айтиб юрадилар. Мўминлар орасига кириб қолсалар, ўзларини мусулмон қилиб, мўминларни йўлидан юргандек қилиб кўрсатишга уринадилар. Бироқ, куфр пешволаридан бўлган шайтонлари билан ҳоли қолишлари билан: “Биз сизнинг дунёқарашингизни (дин ва эътиқодингизни) маъқуллаймиз, лекин мўминларнинг устларидан кулиш учун, ўзимизни исломга киргандек қилиб кўрсатиб турибмиз холос” дейдилар. Ўшаларнинг жамиятига кирганларида ҳақиқий башараларини намойиш қиладилар]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:15.
اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَيَمُدُّهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ
Оят: Аллоҳнинг Ўзи [уларга хорлик юбориш билан] уларни устларидан кулувчидир ва туғёнларида кўр бўлган ҳолларида [адашиб] улоқиб юришлари учун уларни [узоқ вақтга] тек қўйиб қўяди.
Тафсир: [Ёмонлик устига қурилган макр-ҳийлалар, бунга лойиқ бўлганларгагина зарар етказади. Мунофиқлар мўминларнинг устларидан кулганлари эвазига, Аллоҳ уларнинг устларидан кулади. (У Зотнинг кулиши шундан иборатки), ҳаёти дунёдаликларида уларнинг қилаётган ёмон амалларини уларга зийнатли қилиб кўрсатиб қўяди. Аллоҳ Таъало мўминларга мунофиқларни жазолашга йўл бермайди, шунинг учун улар ҳамиша мўминлар билан бирга бўлишларига хомтамъа бўлиб яшайдилар. Жаноби Ҳақ уларнинг фисқу фужурларини зиёдалаштиради ва сўқирларча, куфр ва туғённинг зулумотларида адашиб, улоқиб юришларига қўйиб беради. Қиёмат куни келганида эса, Аллоҳ мунофиқларга, мўминларга ато этилган нурдан беради, бироқ мўминларнинг нурлари уларнинг кетиб бораётган йўлларини охиргача ёритиб боради, мунофиқларнинг нурлари эса ярим йўлда сўниб қолади ва улар нурафшон йўлнинг бир қисмини ёруғлик билан босиб ўтганларидан кейин зулматга тушиб қолганларидан қаттиқ озор-азият чекадилар. Ёрқин, улкан умиддан сўнг, изтиробли тушкунликдан ёмонроқ нима бўлиши мумкин?! Аллоҳ Таъало деди: «Ўша кунда мунофиқ ва мунофиқалар мўминларга қараб: “Тўҳтаб туринглар, нурингиздан озгина (иқтибос) олайлик” дейдилар. Шунга уларга айтиладики: «Ортингизга қайтингда, ўша ердан нур изланглар». Уларнинг ўрталарида дарвозали қўрғон уриладики, унинг ички қисми раҳмат, ташқариси эса, азобдир. Улар (мўминларга) нидо қилиб: “Ахир биз (ҳаёти дунёдалигимизда) сизлар билан бирга эмасмидик?!”, дейишса, улар (мўминлар, бунга жавобан): “Ҳа (бирга эдингиз), аммо Аллоҳнинг буйруғи (яъни, ўлим) келгунига қадар, ўз нафсларингизни фитнага солдингиз, пойлаб, кутдингиз, шубҳаларга тушдингиз ва маънисиз умидларга чўмдингиз. Ғорур бўлган (шайтон) сизларни Аллоҳнинг борасида алдаб қўйди. Бугун на сизлардан, ва на кофир бўлганлардан фидя (тўлов) олинмас. Турар жойингиз жаҳаннамдир, у сизга энг ярашимли маскан. Бас, қандай ҳам ёмон борар жойдир у”» (57:13–15).]
https://t.me/tafsirassaadiy
اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَيَمُدُّهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ
Оят: Аллоҳнинг Ўзи [уларга хорлик юбориш билан] уларни устларидан кулувчидир ва туғёнларида кўр бўлган ҳолларида [адашиб] улоқиб юришлари учун уларни [узоқ вақтга] тек қўйиб қўяди.
Тафсир: [Ёмонлик устига қурилган макр-ҳийлалар, бунга лойиқ бўлганларгагина зарар етказади. Мунофиқлар мўминларнинг устларидан кулганлари эвазига, Аллоҳ уларнинг устларидан кулади. (У Зотнинг кулиши шундан иборатки), ҳаёти дунёдаликларида уларнинг қилаётган ёмон амалларини уларга зийнатли қилиб кўрсатиб қўяди. Аллоҳ Таъало мўминларга мунофиқларни жазолашга йўл бермайди, шунинг учун улар ҳамиша мўминлар билан бирга бўлишларига хомтамъа бўлиб яшайдилар. Жаноби Ҳақ уларнинг фисқу фужурларини зиёдалаштиради ва сўқирларча, куфр ва туғённинг зулумотларида адашиб, улоқиб юришларига қўйиб беради. Қиёмат куни келганида эса, Аллоҳ мунофиқларга, мўминларга ато этилган нурдан беради, бироқ мўминларнинг нурлари уларнинг кетиб бораётган йўлларини охиргача ёритиб боради, мунофиқларнинг нурлари эса ярим йўлда сўниб қолади ва улар нурафшон йўлнинг бир қисмини ёруғлик билан босиб ўтганларидан кейин зулматга тушиб қолганларидан қаттиқ озор-азият чекадилар. Ёрқин, улкан умиддан сўнг, изтиробли тушкунликдан ёмонроқ нима бўлиши мумкин?! Аллоҳ Таъало деди: «Ўша кунда мунофиқ ва мунофиқалар мўминларга қараб: “Тўҳтаб туринглар, нурингиздан озгина (иқтибос) олайлик” дейдилар. Шунга уларга айтиладики: «Ортингизга қайтингда, ўша ердан нур изланглар». Уларнинг ўрталарида дарвозали қўрғон уриладики, унинг ички қисми раҳмат, ташқариси эса, азобдир. Улар (мўминларга) нидо қилиб: “Ахир биз (ҳаёти дунёдалигимизда) сизлар билан бирга эмасмидик?!”, дейишса, улар (мўминлар, бунга жавобан): “Ҳа (бирга эдингиз), аммо Аллоҳнинг буйруғи (яъни, ўлим) келгунига қадар, ўз нафсларингизни фитнага солдингиз, пойлаб, кутдингиз, шубҳаларга тушдингиз ва маънисиз умидларга чўмдингиз. Ғорур бўлган (шайтон) сизларни Аллоҳнинг борасида алдаб қўйди. Бугун на сизлардан, ва на кофир бўлганлардан фидя (тўлов) олинмас. Турар жойингиз жаҳаннамдир, у сизга энг ярашимли маскан. Бас, қандай ҳам ёмон борар жойдир у”» (57:13–15).]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:16.
أُولَئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلَالَةَ بِالْهُدَى فَمَا رَبِحَت تِّجَارَتُهُمْ وَمَا كَانُوا مُهْتَدِينَ
Оят: Улар [мунофиқлар] залолат [адашишлик, ёки куфр]ни ҳидоят [тўғри йўл] эвазига сотиб олдилар, бироқ тижоратлари уларга рибҳ [фойда]ли бўлмади [чунки улар бирон фойдали нарсага эришмадилар] ва улар ҳидоят топувчилардан бўлмадилар.
Тафсир: [Аллоҳ Таъало мунофиқлар ҳақида улар лойиқ бўлган ҳаққоний таърифни берди ва ҳидоятни эвазига куфрни сотиб олишлик билан, фойдасиз бўлган тижорий битимни имзолаганларини хабарини берди. Худди тижоратчи катта пул эвазига бирон маҳсулотни сотиб олишни хоҳлагани каби, мунофиқлар ҳам залолатни сотиб олиб, уни ўзига дин қилиб олишни истайди. Бу таққослаш қуръоннинг энг гўзал ва энг яхши қиёсларидан биридир. Энг улкан ёмонлик бўлган залолатни, Аллоҳ (сотиладиган) маҳсулотга қиёс қилди, аммо энг улкан яхшилик — ҳидоятни бўлса, улкан эзгулик деб атади ва маҳсулот учун тўланадиган тўлов қилиб қўйди. Мунофиқлар бу улкан эзгулик — ҳидоятга умуман бефарқлар ва адашишликни ундан устун қўядилар ва афзал кўрадилар. Мана уларнинг тузган битимлари — у қанчалар зарарли ва фойдасиздир! Мана уларнинг таърифлари — уларнинг хислатлари қанчалар ёмон а! Агар дирҳамга динорни алмаштираётган киши (тижоратида) зиён тортгувчилардан бўлса, ҳўш қимматбаҳо тошни дирҳамга алмаштирувчи киши ҳақида нима дейиш мумкин?! Ҳидоятни залолатга алмаштиришлик билан, ўзининг абадий бахт-саодатини қурбон қилаётган, ҳақир нарсани деб, буюк нарсалардан воз кечган ва бадбахтликни ихтиёр қилган кимса ҳақида нима дейиш мумкин?! Бундай тижорат ҳақиқатдан ҳам зиёнкор тижоратдир, ундан кўра улканроқ ва унданда ёмонроқ зиён, йўқотувнинг ўзи йўқ!
Аллоҳ Таъало деди: «Дарҳақиқат, зиён қилгувчилар, қиёмат куни ўз-ўзларини ва аҳлларини йўқотиб қўйгувчилардир. Мана шунинг ўзи очиқ зиёндир» (39:15).
Шундан сўнг Аллоҳ Таъало таъкидлаб туриб, мунофиқлар ҳидоят йўлидан юрмайдиган кимсалар эканини яна айтди. Бу нарса уларнинг адашган гуноҳкорлар эканликларига, ҳеч қачон ҳидоятга чақирув сўзларини эшитмасликларига аниқ гувоҳликдир. Уларга шундай таърифларни берганидан кейин, Аллоҳ Таъало улар ҳақида масал келтириб (кейинги оятларда) деди:]
https://t.me/tafsirassaadiy
أُولَئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلَالَةَ بِالْهُدَى فَمَا رَبِحَت تِّجَارَتُهُمْ وَمَا كَانُوا مُهْتَدِينَ
Оят: Улар [мунофиқлар] залолат [адашишлик, ёки куфр]ни ҳидоят [тўғри йўл] эвазига сотиб олдилар, бироқ тижоратлари уларга рибҳ [фойда]ли бўлмади [чунки улар бирон фойдали нарсага эришмадилар] ва улар ҳидоят топувчилардан бўлмадилар.
Тафсир: [Аллоҳ Таъало мунофиқлар ҳақида улар лойиқ бўлган ҳаққоний таърифни берди ва ҳидоятни эвазига куфрни сотиб олишлик билан, фойдасиз бўлган тижорий битимни имзолаганларини хабарини берди. Худди тижоратчи катта пул эвазига бирон маҳсулотни сотиб олишни хоҳлагани каби, мунофиқлар ҳам залолатни сотиб олиб, уни ўзига дин қилиб олишни истайди. Бу таққослаш қуръоннинг энг гўзал ва энг яхши қиёсларидан биридир. Энг улкан ёмонлик бўлган залолатни, Аллоҳ (сотиладиган) маҳсулотга қиёс қилди, аммо энг улкан яхшилик — ҳидоятни бўлса, улкан эзгулик деб атади ва маҳсулот учун тўланадиган тўлов қилиб қўйди. Мунофиқлар бу улкан эзгулик — ҳидоятга умуман бефарқлар ва адашишликни ундан устун қўядилар ва афзал кўрадилар. Мана уларнинг тузган битимлари — у қанчалар зарарли ва фойдасиздир! Мана уларнинг таърифлари — уларнинг хислатлари қанчалар ёмон а! Агар дирҳамга динорни алмаштираётган киши (тижоратида) зиён тортгувчилардан бўлса, ҳўш қимматбаҳо тошни дирҳамга алмаштирувчи киши ҳақида нима дейиш мумкин?! Ҳидоятни залолатга алмаштиришлик билан, ўзининг абадий бахт-саодатини қурбон қилаётган, ҳақир нарсани деб, буюк нарсалардан воз кечган ва бадбахтликни ихтиёр қилган кимса ҳақида нима дейиш мумкин?! Бундай тижорат ҳақиқатдан ҳам зиёнкор тижоратдир, ундан кўра улканроқ ва унданда ёмонроқ зиён, йўқотувнинг ўзи йўқ!
Аллоҳ Таъало деди: «Дарҳақиқат, зиён қилгувчилар, қиёмат куни ўз-ўзларини ва аҳлларини йўқотиб қўйгувчилардир. Мана шунинг ўзи очиқ зиёндир» (39:15).
Шундан сўнг Аллоҳ Таъало таъкидлаб туриб, мунофиқлар ҳидоят йўлидан юрмайдиган кимсалар эканини яна айтди. Бу нарса уларнинг адашган гуноҳкорлар эканликларига, ҳеч қачон ҳидоятга чақирув сўзларини эшитмасликларига аниқ гувоҳликдир. Уларга шундай таърифларни берганидан кейин, Аллоҳ Таъало улар ҳақида масал келтириб (кейинги оятларда) деди:]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:17.
مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا أَضَاءَتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَكَهُمْ فِي ظُلُمَاتٍ لَّا يُبْصِرُونَ
Оят: Мисол қилиб айтилса, [мунофиқлар аввалда иймон келтиришган ва иймон нури илк бор қалбларига кирган эди. Аммо кейинчалик уларнинг динларида шак-шубҳалар пайдо бўлишлиги билан, бунинг оқибатида улар кофир бўлдилар. Уларнинг тутган мавқеларини, худди атрофни кўриш ва тўғри йўлни топиш учун олов ёққан кишиларга ўҳшатса бўлади. Аммо олов сўниб қолганда, улар қоп-қора зулматларда қолдилар ва на кўзлари билан бирон нарсани кўра олмайдилар ва на тўғри йўлни топа олмайдилар. Бунинг сабаби, улар динни, иймонни қадрламадилар, ҳидоят йўлини гўзаллиги, олийлигини англаб етмадилар. Тушиб қолган аҳволларидан ўзларини йўқотиб қўйдилар ва нажотга олиб борувчи бирон на сабабни, ва на воситаларни кўришдан маҳрум бўлдилар] улар бамисоли олов ёққан киши кабидирлар. Қачонки олов (ёниб) атрофни ёритганида, Аллоҳ уларни нурдан маҳрум қилди ва ҳеч нимани кўриб бўлмас зулматларда уларни қолдирди.
Тафсир: [Бу масал тўлалигича уларнинг аҳволларига мувофиқ, чунки мунофиқлар ҳақиқатдан ҳам зулматни ёритиш учун олов ёққан кишига ўҳшайдилар. Бу киши оловга қаттиқ эҳтиёжи бор эди ва уни бошқалар орқали топди ҳам, зеро ўзининг қўлида етарли воситалар бўлмаган. Қачонки олов ёниб, унинг атрофини ёритганида, уни қаерда хатар ва ёмонлик пойлаб турганини кўрди ва бу ёмонликдан омон қолиш йўлларини ҳам билди. Олов унга жуда катта манфаатлар келтирди ва улкан ҳурсандчиликларга сабаб бўлди. У ҳаттоки оловни сақлаб қўйишга уриниб ҳам кўрди, аммо Аллоҳ уни нурдан ва сурурдан жудо қилиб қўйди ва у яна, аранг ёниб турган чўғдан бошқа нарсаси бўлмагани ҳолида қоп-қора зулматда қолиб кетди. Бу чўғ энди унинг атрофини ёрита олмайди, бироқ танасини қаттиқ куйдириб, унга озор етказиши мумкин. У бирданига бир неча ҳил зулматларда қолди. Туннинг зимистони, булутларнинг қоралиги билан, ёмғирнинг қоралиги билан ва оловдан кейинги келган зулмат билан аралашиб кетди. Бу каби мавқега тушиб қолган кишини аҳволини нима деб таърифлаш мумкин? Мунофиқларнинг аҳволлари худди шундай. Улар мўминларнинг иймонларидан чиққан нурлари эвазига ҳаёт йўлларини ёритиб яшайдилар, зотан ўзлари бу нурга эга эмаслар. Уларнинг мўминлардан (алдов билан, ўғринча) олган нурлари, фақат вақтинчалик муддатга йўлларини ёритади ва улар бундан қайсидир маънода манфаатланиб турадилар. (Шу нур сабабидан) улар жонлари ва молларини сақлаб қоладилар. Дунё ҳаётида улар ўзларига шу (ёвуз) йўллар орқали омонлик, хотиржамликни кафолатлаб олишган, бироқ кутилмаган ўлим, бировларнинг нурлардан фойдаланиш имкониятидан уларни маҳрум қилади. (Буни хотирларига келтирмаганликларидан) уларни қаттиқ махзунлик ва ғам-ташвиш босади, ҳамда энг шиддатли азобга гирифтор қилинадилар. Бу ёғига энди қабрнинг зулмати — куфрнинг, нифоқ ва турли ҳил катта гуноҳларнинг зулматидан янада зиёдалашади. Охир-оқибат эса, уларни жаҳаннамнинг қоп-қоралиги кутмоқда...Нақадар ёмон жой у!]
https://t.me/tafsirassaadiy
مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا أَضَاءَتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَكَهُمْ فِي ظُلُمَاتٍ لَّا يُبْصِرُونَ
Оят: Мисол қилиб айтилса, [мунофиқлар аввалда иймон келтиришган ва иймон нури илк бор қалбларига кирган эди. Аммо кейинчалик уларнинг динларида шак-шубҳалар пайдо бўлишлиги билан, бунинг оқибатида улар кофир бўлдилар. Уларнинг тутган мавқеларини, худди атрофни кўриш ва тўғри йўлни топиш учун олов ёққан кишиларга ўҳшатса бўлади. Аммо олов сўниб қолганда, улар қоп-қора зулматларда қолдилар ва на кўзлари билан бирон нарсани кўра олмайдилар ва на тўғри йўлни топа олмайдилар. Бунинг сабаби, улар динни, иймонни қадрламадилар, ҳидоят йўлини гўзаллиги, олийлигини англаб етмадилар. Тушиб қолган аҳволларидан ўзларини йўқотиб қўйдилар ва нажотга олиб борувчи бирон на сабабни, ва на воситаларни кўришдан маҳрум бўлдилар] улар бамисоли олов ёққан киши кабидирлар. Қачонки олов (ёниб) атрофни ёритганида, Аллоҳ уларни нурдан маҳрум қилди ва ҳеч нимани кўриб бўлмас зулматларда уларни қолдирди.
Тафсир: [Бу масал тўлалигича уларнинг аҳволларига мувофиқ, чунки мунофиқлар ҳақиқатдан ҳам зулматни ёритиш учун олов ёққан кишига ўҳшайдилар. Бу киши оловга қаттиқ эҳтиёжи бор эди ва уни бошқалар орқали топди ҳам, зеро ўзининг қўлида етарли воситалар бўлмаган. Қачонки олов ёниб, унинг атрофини ёритганида, уни қаерда хатар ва ёмонлик пойлаб турганини кўрди ва бу ёмонликдан омон қолиш йўлларини ҳам билди. Олов унга жуда катта манфаатлар келтирди ва улкан ҳурсандчиликларга сабаб бўлди. У ҳаттоки оловни сақлаб қўйишга уриниб ҳам кўрди, аммо Аллоҳ уни нурдан ва сурурдан жудо қилиб қўйди ва у яна, аранг ёниб турган чўғдан бошқа нарсаси бўлмагани ҳолида қоп-қора зулматда қолиб кетди. Бу чўғ энди унинг атрофини ёрита олмайди, бироқ танасини қаттиқ куйдириб, унга озор етказиши мумкин. У бирданига бир неча ҳил зулматларда қолди. Туннинг зимистони, булутларнинг қоралиги билан, ёмғирнинг қоралиги билан ва оловдан кейинги келган зулмат билан аралашиб кетди. Бу каби мавқега тушиб қолган кишини аҳволини нима деб таърифлаш мумкин? Мунофиқларнинг аҳволлари худди шундай. Улар мўминларнинг иймонларидан чиққан нурлари эвазига ҳаёт йўлларини ёритиб яшайдилар, зотан ўзлари бу нурга эга эмаслар. Уларнинг мўминлардан (алдов билан, ўғринча) олган нурлари, фақат вақтинчалик муддатга йўлларини ёритади ва улар бундан қайсидир маънода манфаатланиб турадилар. (Шу нур сабабидан) улар жонлари ва молларини сақлаб қоладилар. Дунё ҳаётида улар ўзларига шу (ёвуз) йўллар орқали омонлик, хотиржамликни кафолатлаб олишган, бироқ кутилмаган ўлим, бировларнинг нурлардан фойдаланиш имкониятидан уларни маҳрум қилади. (Буни хотирларига келтирмаганликларидан) уларни қаттиқ махзунлик ва ғам-ташвиш босади, ҳамда энг шиддатли азобга гирифтор қилинадилар. Бу ёғига энди қабрнинг зулмати — куфрнинг, нифоқ ва турли ҳил катта гуноҳларнинг зулматидан янада зиёдалашади. Охир-оқибат эса, уларни жаҳаннамнинг қоп-қоралиги кутмоқда...Нақадар ёмон жой у!]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:18.
صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَرْجِعُونَ
Оят: Улар [ҳақни эшита олмайдиган] кар, [ҳақни гапира олмайдиган] соқов, [ҳақнинг нурафшон йўлини кўра олмайдиган] сўқирдиларки, энди [ҳидоятга] қайтмаслар [чунки қачонлардир уни куфрга, арзон баҳога сотиб юборишган].
Тафсир: [Мунофиқлар, уларга наф келтирадиган барча нарсаларга карлик қиладилар; манфаатли (шаръий) нарсалар ҳақида гапириш керак бўлса, унга гунг бўлиб, соқов бўлиб туриб оладилар; ҳидоятнинг ҳақ йўлига ишора қилинса, нажот топиш воситалари кўрсатилса, бамисоли сўқирдирлар. Уларга қайтиш тақдир қилинмаган, чунки улар ҳақни таниб туриб, ўз ихтиёрлари билан ундан юз ўгирдилар. Мунофиқларнинг жоҳиллардан фарқланадиган жиҳатлари шуки, жоҳил ўзининг билимсизлиги сабабли ҳақдан воз кечади, чунки бундай кимсалар нимадан воз кечаётганини билмайдилар ва агар илм олсалар, дарҳол қайтадилар, аммо мунофиқ ҳақни яхши танийди, бу ҳақда илми бор ва билиб туриб, кўриб туриб, ундан юз ўгиради.]
https://t.me/tafsirassaadiy
صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَرْجِعُونَ
Оят: Улар [ҳақни эшита олмайдиган] кар, [ҳақни гапира олмайдиган] соқов, [ҳақнинг нурафшон йўлини кўра олмайдиган] сўқирдиларки, энди [ҳидоятга] қайтмаслар [чунки қачонлардир уни куфрга, арзон баҳога сотиб юборишган].
Тафсир: [Мунофиқлар, уларга наф келтирадиган барча нарсаларга карлик қиладилар; манфаатли (шаръий) нарсалар ҳақида гапириш керак бўлса, унга гунг бўлиб, соқов бўлиб туриб оладилар; ҳидоятнинг ҳақ йўлига ишора қилинса, нажот топиш воситалари кўрсатилса, бамисоли сўқирдирлар. Уларга қайтиш тақдир қилинмаган, чунки улар ҳақни таниб туриб, ўз ихтиёрлари билан ундан юз ўгирдилар. Мунофиқларнинг жоҳиллардан фарқланадиган жиҳатлари шуки, жоҳил ўзининг билимсизлиги сабабли ҳақдан воз кечади, чунки бундай кимсалар нимадан воз кечаётганини билмайдилар ва агар илм олсалар, дарҳол қайтадилар, аммо мунофиқ ҳақни яхши танийди, бу ҳақда илми бор ва билиб туриб, кўриб туриб, ундан юз ўгиради.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:19.
أَوْ كَصَيِّبٍ مِّنَ السَّمَاءِ فِيهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ يَجْعَلُونَ أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِم مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ وَاللَّهُ مُحِيطٌ بِالْكَافِرِينَ
Оят: Ёки уларнинг [мунофиқларнинг яна бир тури]нинг мисоли, осмондан ёққан қаттиқ сел остида қолган киши кабидирки [бу ёмғир ўзи билан] зулмат, момақалдироқ ва яшин олиб келган. Улар эса, чақмоқнинг, яшиннинг даҳшатли гумбурлаши оқибатида келадиган ўлимдан қўрқиб, бармоқларини қулоқларига тиқиб оладилар. Батаҳқиқ, Аллоҳ кофирларни [ҳар томонлама] қамраб олувчидир.
https://t.me/tafsirassaadiy
أَوْ كَصَيِّبٍ مِّنَ السَّمَاءِ فِيهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ يَجْعَلُونَ أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِم مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ وَاللَّهُ مُحِيطٌ بِالْكَافِرِينَ
Оят: Ёки уларнинг [мунофиқларнинг яна бир тури]нинг мисоли, осмондан ёққан қаттиқ сел остида қолган киши кабидирки [бу ёмғир ўзи билан] зулмат, момақалдироқ ва яшин олиб келган. Улар эса, чақмоқнинг, яшиннинг даҳшатли гумбурлаши оқибатида келадиган ўлимдан қўрқиб, бармоқларини қулоқларига тиқиб оладилар. Батаҳқиқ, Аллоҳ кофирларни [ҳар томонлама] қамраб олувчидир.
https://t.me/tafsirassaadiy
2:20
يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ كُلَّمَا أَضَاءَ لَهُم مَّشَوْا فِيهِ وَإِذَا أَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قَامُوا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
Оят: Яшин уларнинг кўзларидан жудо қилиб қўйишга таёр [улар унинг ёрқинлигидан кўр бўлаёзадилар]; қачонки яшиннинг ёруғлиги [йўлларини] ёритса, улар [унинг нуридан фойдаланиб] илгари қадам босадилар. Ва қачонки уларнинг устларида зулмат қуюқлашса [турган жойларидан] жилмай қоладилар. Агар Аллоҳ хоҳласа, уларни эшитиш ва кўриш [қобилиятидан] маҳрум қилиб қўярди, ахир Аллоҳ ҳар қандай нарса устида қудратли бўлган Зот.
Тафсир: [Буюк Аллоҳ мунофиқларни бир кишига ўҳшатдики, ҳалиги одам қаттиқ ёғаётган сел остида, бирданига бир неча турдаги зулматлар — тун зулмати, булут ва ёмғир зулматлари қуршовида қолган. У момақалдироқнинг гумбурлашини эшитади, яшиннинг ёрқин нурини кўрадики, улар қоронғулик оғушида унинг йўлини ёритиб, илгари юришига имкон яратадилар. Бироқ яшиннинг ёруғи сўниши билан, у ҳам жойида тик туриб қолади ва йўлини тўҳтатади. Мунофиқларнинг (бир ҳилларини) аҳволи шунақа! Улар қуръоннинг оятларида келган буйруқ ва қайтариқлар, ваъда ва қўрқитувларни эшитган чоғларида, бармоқлари билан қулоқларини беркитиб оладилар ва бу амру фармонлардан, гўзал ваъдалардан ва даҳшатли қўрқитувлардан терс бурилиб кетадилар. Шубҳа йўқки, қуръоннинг огоҳлантирув оятлари уларнинг қалбларига ҳадик, ваъдалари эса нотинчлик солади, шу сабабдан улар имконлари борича уларни эшитмасликка ҳаракат қиладилар. Худди ёмғир остида қолган кишига момақалдироқнинг гумбурлаши нафратли бўлгани каби, ҳикмат ва донолик билан ваҳий қилинган нарсалар уларни нафратини қўзғотади. Чақмоқда қолган киши ўлимдан қўрққани учун қулоқларига бармоқларини тиқиб олади ва унинг нажот топишига имкон бор. Аммо мунофиқларда бундай имкон йўқ, чунки Аллоҳ Ўзининг қудрати ва билими билан уларни ҳар томонлама қамраб олган Зотдир. Улар Аллоҳдан қочиб қутула олмайдилар, зеро қилиб ўтган амалларининг ҳаммаси У Зотнинг хузурида сақланади ва улар жазоларини тўлалигича оладилар. (Билиб қўйсинларки) улар руҳий карлик, соқовлик ва кўрликка маҳкумлар, ҳамда иймонга олиб борувчи барча йўллар улар учун тўсилган, эшиклар беркилган. Агар Аллоҳ хаҳлаганда, улар жисмоний томондан эшитиш ва кўришдан айрилган бўлардилар. Бу сўзлар билан Аллоҳ Таъало мунофиқларга таҳдид солмоқда ва бу дунёда уларнинг бошларига келиши мумкин бўлган жазодан огоҳлантирмоқда. Бас, бу интиқомдан қўрқсинлар ва қилаётган ёвузликлари ва нифоқларини қисман бўлса ҳам, аста-секинлик билан тарк этсинлар. Ахир Аллоҳ ҳар бир нарсанинг устида қудратли ва Унинг учун имконсиз нарсанинг ўзи йўқ. Агар Аллоҳ ирода қилган ишини амалга оширишни истаса, У Зотга ҳеч нарса монеълик қилолмайди ва қаршилик кўрсата олмайди. Бу ва шу каби бошқа оятлар, қадария оқимининг дунёқарашини йўққа чиқаради, чунки уларнинг эътиқодича, инсоннинг амаллари Аллоҳнинг иродасига боғлиқ эмас. Аммо [аҳли суннанинг ақидаси бўйича] инсонларнинг амаллари ҳам яратилган махлуқот бўлиб, Аллоҳ Таъало уларнинг устларидан қодирдир.]
https://t.me/tafsirassaadiy
يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ كُلَّمَا أَضَاءَ لَهُم مَّشَوْا فِيهِ وَإِذَا أَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قَامُوا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
Оят: Яшин уларнинг кўзларидан жудо қилиб қўйишга таёр [улар унинг ёрқинлигидан кўр бўлаёзадилар]; қачонки яшиннинг ёруғлиги [йўлларини] ёритса, улар [унинг нуридан фойдаланиб] илгари қадам босадилар. Ва қачонки уларнинг устларида зулмат қуюқлашса [турган жойларидан] жилмай қоладилар. Агар Аллоҳ хоҳласа, уларни эшитиш ва кўриш [қобилиятидан] маҳрум қилиб қўярди, ахир Аллоҳ ҳар қандай нарса устида қудратли бўлган Зот.
Тафсир: [Буюк Аллоҳ мунофиқларни бир кишига ўҳшатдики, ҳалиги одам қаттиқ ёғаётган сел остида, бирданига бир неча турдаги зулматлар — тун зулмати, булут ва ёмғир зулматлари қуршовида қолган. У момақалдироқнинг гумбурлашини эшитади, яшиннинг ёрқин нурини кўрадики, улар қоронғулик оғушида унинг йўлини ёритиб, илгари юришига имкон яратадилар. Бироқ яшиннинг ёруғи сўниши билан, у ҳам жойида тик туриб қолади ва йўлини тўҳтатади. Мунофиқларнинг (бир ҳилларини) аҳволи шунақа! Улар қуръоннинг оятларида келган буйруқ ва қайтариқлар, ваъда ва қўрқитувларни эшитган чоғларида, бармоқлари билан қулоқларини беркитиб оладилар ва бу амру фармонлардан, гўзал ваъдалардан ва даҳшатли қўрқитувлардан терс бурилиб кетадилар. Шубҳа йўқки, қуръоннинг огоҳлантирув оятлари уларнинг қалбларига ҳадик, ваъдалари эса нотинчлик солади, шу сабабдан улар имконлари борича уларни эшитмасликка ҳаракат қиладилар. Худди ёмғир остида қолган кишига момақалдироқнинг гумбурлаши нафратли бўлгани каби, ҳикмат ва донолик билан ваҳий қилинган нарсалар уларни нафратини қўзғотади. Чақмоқда қолган киши ўлимдан қўрққани учун қулоқларига бармоқларини тиқиб олади ва унинг нажот топишига имкон бор. Аммо мунофиқларда бундай имкон йўқ, чунки Аллоҳ Ўзининг қудрати ва билими билан уларни ҳар томонлама қамраб олган Зотдир. Улар Аллоҳдан қочиб қутула олмайдилар, зеро қилиб ўтган амалларининг ҳаммаси У Зотнинг хузурида сақланади ва улар жазоларини тўлалигича оладилар. (Билиб қўйсинларки) улар руҳий карлик, соқовлик ва кўрликка маҳкумлар, ҳамда иймонга олиб борувчи барча йўллар улар учун тўсилган, эшиклар беркилган. Агар Аллоҳ хаҳлаганда, улар жисмоний томондан эшитиш ва кўришдан айрилган бўлардилар. Бу сўзлар билан Аллоҳ Таъало мунофиқларга таҳдид солмоқда ва бу дунёда уларнинг бошларига келиши мумкин бўлган жазодан огоҳлантирмоқда. Бас, бу интиқомдан қўрқсинлар ва қилаётган ёвузликлари ва нифоқларини қисман бўлса ҳам, аста-секинлик билан тарк этсинлар. Ахир Аллоҳ ҳар бир нарсанинг устида қудратли ва Унинг учун имконсиз нарсанинг ўзи йўқ. Агар Аллоҳ ирода қилган ишини амалга оширишни истаса, У Зотга ҳеч нарса монеълик қилолмайди ва қаршилик кўрсата олмайди. Бу ва шу каби бошқа оятлар, қадария оқимининг дунёқарашини йўққа чиқаради, чунки уларнинг эътиқодича, инсоннинг амаллари Аллоҳнинг иродасига боғлиқ эмас. Аммо [аҳли суннанинг ақидаси бўйича] инсонларнинг амаллари ҳам яратилган махлуқот бўлиб, Аллоҳ Таъало уларнинг устларидан қодирдир.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:21.
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
Оят: Эй инсонлар! Сизларни ва сизлардан аввалгиларни [йўқдан бор қилиб] яратган Роббингларга ибодат қилинглар [қуллик келтиринглар], ажабмаски [Аллоҳнинг азобидан қўрқиб] тақво қилсанглар.
Тафсир: [Бу буйруқ, энг кенг кўламли маънода барча инсонларга қаратилган. Уларга амр қилинган нарса: ибодатнинг барча турларини ягона Аллоҳга бағишлашлик, Аллоҳнинг буйруқларига бўйсуниб, қайтарган нарсаларидан қайтишлик ва У Зотдан келган барча хабарларни ҳаққи рост деб тан олишликдир. Аллоҳ Таъало одамларни нима учун яратилганликларини эсларига солиб: «Жинлар ва инсонлар тоифасини [бирон бошқа нарса учун яратмадим, магарам] фақат Менга ибодат қилишлари учунгина яратдим» (51:56), деди ва инсонларга яратилишларидан мақсад қилинган ғояни амалга оширишларини буюрди.
Эй инсонлар! Сизлар ягона Аллоҳга сиғинишга маъмурсизлар, чунки У Зот сизларнинг Роббингиз ва сизларни кўплаган фазлу икром ва неъматлар билан неъматлантирди. Худди аввалги қавмларни яратгани каби, сизларни ҳам йўқдан бор қилди. У сизларга кўзга кўринган ва кўринмаган яхшиликларни ато этди ва хотиржам яшашингиз учун, ерни тўшаб, текис қилиб қўйди. Ер юзида бино қуриш, қишлоқ хўжалигини бошқариш, бирон жойдан иккинчи жойга кўчиш ва бошқа кўплаган манфаатли ишларни бажариш орқали, жуда кўплаган фойда ва нафларни қўлга киритасизлар. Аллоҳ осмонни сизларга шифт қилиб қўйди ва унда қуёш, ой, юлдузлар ва бошқа самовий жисмларни яратдики, уларсиз тирикчилигингизни тасаввур қилиш қийин. Агар Аллоҳга сидқидилдан қуллик қилсангиз [У Зотга бошқаларни тенглаштирмасангиз ва Ундан ўзгасини илоҳ қилиб олмасангиз] батаҳқиқ, тақвога эришасизлар [яъни, азобидан қўрқиб, солиҳ амаллар қилиб яшайсиз ва гуноҳлардан тийиласиз].
Бошқа фикрга кўра, бу оятнинг маъноси қуйидагича: агар одамлар ягона Аллоҳга сиғинсалар, У Зотнинг ғазаби ва жазосидан қутула оладилар, зеро уларнинг танлаган (яккаилоҳлик) йўли уларни ёмон оқибатдан сақланишларига сабаб бўлади.
Учинчи талқин бўйича эса, бу дегани: агар одамлар ягона Аллоҳга қуллик қилсалар, солиҳлар қаторига кирадилар, чунки солиҳларнинг фарқли жиҳатларидан бири — тақводир.
Бу тафсирларнинг барчаси тўғридир ва улар ўзаро боғланган. Айнан Аллоҳ буюрганидек У Зотга сиғинган ҳар бир инсон — тақволи, солиҳ одамдир. Ҳар бир тақволи солиҳ эса, албатта Аллоҳнинг ғазаби ва интиқомидан нажот топадир. Бу набий ﷺ, ва у зотнинг таълимотларини ростлигини тасдиқловчи мантиқий далилдир.]
https://t.me/tafsirassaadiy
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
Оят: Эй инсонлар! Сизларни ва сизлардан аввалгиларни [йўқдан бор қилиб] яратган Роббингларга ибодат қилинглар [қуллик келтиринглар], ажабмаски [Аллоҳнинг азобидан қўрқиб] тақво қилсанглар.
Тафсир: [Бу буйруқ, энг кенг кўламли маънода барча инсонларга қаратилган. Уларга амр қилинган нарса: ибодатнинг барча турларини ягона Аллоҳга бағишлашлик, Аллоҳнинг буйруқларига бўйсуниб, қайтарган нарсаларидан қайтишлик ва У Зотдан келган барча хабарларни ҳаққи рост деб тан олишликдир. Аллоҳ Таъало одамларни нима учун яратилганликларини эсларига солиб: «Жинлар ва инсонлар тоифасини [бирон бошқа нарса учун яратмадим, магарам] фақат Менга ибодат қилишлари учунгина яратдим» (51:56), деди ва инсонларга яратилишларидан мақсад қилинган ғояни амалга оширишларини буюрди.
Эй инсонлар! Сизлар ягона Аллоҳга сиғинишга маъмурсизлар, чунки У Зот сизларнинг Роббингиз ва сизларни кўплаган фазлу икром ва неъматлар билан неъматлантирди. Худди аввалги қавмларни яратгани каби, сизларни ҳам йўқдан бор қилди. У сизларга кўзга кўринган ва кўринмаган яхшиликларни ато этди ва хотиржам яшашингиз учун, ерни тўшаб, текис қилиб қўйди. Ер юзида бино қуриш, қишлоқ хўжалигини бошқариш, бирон жойдан иккинчи жойга кўчиш ва бошқа кўплаган манфаатли ишларни бажариш орқали, жуда кўплаган фойда ва нафларни қўлга киритасизлар. Аллоҳ осмонни сизларга шифт қилиб қўйди ва унда қуёш, ой, юлдузлар ва бошқа самовий жисмларни яратдики, уларсиз тирикчилигингизни тасаввур қилиш қийин. Агар Аллоҳга сидқидилдан қуллик қилсангиз [У Зотга бошқаларни тенглаштирмасангиз ва Ундан ўзгасини илоҳ қилиб олмасангиз] батаҳқиқ, тақвога эришасизлар [яъни, азобидан қўрқиб, солиҳ амаллар қилиб яшайсиз ва гуноҳлардан тийиласиз].
Бошқа фикрга кўра, бу оятнинг маъноси қуйидагича: агар одамлар ягона Аллоҳга сиғинсалар, У Зотнинг ғазаби ва жазосидан қутула оладилар, зеро уларнинг танлаган (яккаилоҳлик) йўли уларни ёмон оқибатдан сақланишларига сабаб бўлади.
Учинчи талқин бўйича эса, бу дегани: агар одамлар ягона Аллоҳга қуллик қилсалар, солиҳлар қаторига кирадилар, чунки солиҳларнинг фарқли жиҳатларидан бири — тақводир.
Бу тафсирларнинг барчаси тўғридир ва улар ўзаро боғланган. Айнан Аллоҳ буюрганидек У Зотга сиғинган ҳар бир инсон — тақволи, солиҳ одамдир. Ҳар бир тақволи солиҳ эса, албатта Аллоҳнинг ғазаби ва интиқомидан нажот топадир. Бу набий ﷺ, ва у зотнинг таълимотларини ростлигини тасдиқловчи мантиқий далилдир.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:22.
الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَّكُمْ فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَندَادًا وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ
Оят: У Зот сизлар учун [яшашингизга қулай бўлсин деб] ерни тўшалган [гилам каби] қилиб қўйди, осмонни эса [тартибга келтирилган] бино қилиб, ундан сувни туширдики, унинг орқали ризқланишингиз учун, сизларга меваларни [ердан] чиқариб берди. [Бас шундай экан, Аллоҳдан ўзга Яратувчи ва ризқ берувчи йўқлигини, Ундан ўзга сиғинилишга лойиқ илоҳ йўқлигини ва фақат У Зот ягона маъбуд эканини] билган ҳолларингда, У Зотга [бошқаларни] тенглаштирманглар [Аллоҳни улуғлагандек, ўзгаларни илоҳ сифатида улуғламанглар].
Тафсир: [Осмон деб, устимизда мавжуд бўлган шифтга айтилади. Баъзи муфассирларнинг фикрича, бу оятдаги осмон сўзидан мурод — булутлардир. Аллоҳнинг изни билан булутлардан сув ёғиладики, унинг натижасида ердан уруғлар униб, турли ҳил мевали дарахтлар ва ўсимликлар ўсиб чиқади. Одамзот бу ҳосилни йиғиб олиб, ризқланади ва унинг ҳисобидан тирикчилик кўради, қолаверса, бу ризқлар унга ҳурсандчилик ва роҳат бахш этади. Бас, Аллоҳга бирон нарса, ёки кимсани тенглаштирманглар ва махлуқотларини У Зотга ўҳшатманглар, акс ҳолда худди Аллоҳга сиғингандек, ўша яратилган нарсаларга ибодат қилишни бошлайсизлар ва Аллоҳни севгандек, уларни севиб қоласизлар [бу эса улкан бир хатар ва энг оғир гуноҳдир]. Бундай қилиш жоиз эмас, зеро улар [ўша сизлар сиғинаётганлар] худди сизлар каби оддий махлуқдирлар. Улар ҳам йўқдан бор қилинган, ризқу насибага муҳтож ва Яратувчисининг иродасига тобедирлар. На осмонларда, ва на ерда улар заррадек нарсага эгалик қилолмайдилар ва сизларга на фойда ва на зарар етказишга қодир эмаслар. Билиб туриб уларни Аллоҳга шерик қилмангиз, ахир У Зот мутлақо шерикликдан пок эканлигидан хабарингиз бор! Аллоҳнинг ёлғиз Ўзи мавжудотларни яратади, ризқларини юборади ва оламларни бошқаради; Унинг якка Ўзи камолот, етуклик сифатларига Эгалик қилади ва илоҳ, маъбуд деб улуғлашларига сазовор Зот. Ҳўш нима учун У Зот билан бир қаторда бошқа нарсаларни [ёки кимсаларни] маъбуд қилиб ушлайсизлар ва уларга сиғинасизлар?! Қилаётган ишларингиз ғалати ва ақлга сиғмас.
Бу оятда ягона Аллоҳга ибодат қилиш буйруғи ва Ундан ўзга илоҳларга сиғинишдан қайтариш бор. Қолаверса, оятнинг аниқ далиллари шунга ишора қиладики, Аллоҳ Таъалога қуллик қилиш — фарз, ўйлаб топилган худоларга сиғиниш эса, маънисиз ва бекор ишдир. Оятда, Аллоҳ Таъало ягона Тарбияловчи экани, фақат У махлуқотларни яратгани, уларни ризқлантириб, оламлардаги ишларни тасарруф қилаётгани зикр қилинган. Демак, агар инсон, санаб ўтилган ишларда Аллоҳга ҳеч ким шерик бўлолмаслигини тушуниб етса, батаҳқиқ, ибодатда, сиғинишда ҳам У Зотга ҳеч ким шерик бўлолмаслигини тан олишга мажбур. Бу тавҳиднинг зарурийлигини фойдасига ва ширкнинг номақбуллигига қарши келтирилган далилларнинг энг ақлга таянгани ва энг кучлисидир.]
https://t.me/tafsirassaadiy
الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَّكُمْ فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَندَادًا وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ
Оят: У Зот сизлар учун [яшашингизга қулай бўлсин деб] ерни тўшалган [гилам каби] қилиб қўйди, осмонни эса [тартибга келтирилган] бино қилиб, ундан сувни туширдики, унинг орқали ризқланишингиз учун, сизларга меваларни [ердан] чиқариб берди. [Бас шундай экан, Аллоҳдан ўзга Яратувчи ва ризқ берувчи йўқлигини, Ундан ўзга сиғинилишга лойиқ илоҳ йўқлигини ва фақат У Зот ягона маъбуд эканини] билган ҳолларингда, У Зотга [бошқаларни] тенглаштирманглар [Аллоҳни улуғлагандек, ўзгаларни илоҳ сифатида улуғламанглар].
Тафсир: [Осмон деб, устимизда мавжуд бўлган шифтга айтилади. Баъзи муфассирларнинг фикрича, бу оятдаги осмон сўзидан мурод — булутлардир. Аллоҳнинг изни билан булутлардан сув ёғиладики, унинг натижасида ердан уруғлар униб, турли ҳил мевали дарахтлар ва ўсимликлар ўсиб чиқади. Одамзот бу ҳосилни йиғиб олиб, ризқланади ва унинг ҳисобидан тирикчилик кўради, қолаверса, бу ризқлар унга ҳурсандчилик ва роҳат бахш этади. Бас, Аллоҳга бирон нарса, ёки кимсани тенглаштирманглар ва махлуқотларини У Зотга ўҳшатманглар, акс ҳолда худди Аллоҳга сиғингандек, ўша яратилган нарсаларга ибодат қилишни бошлайсизлар ва Аллоҳни севгандек, уларни севиб қоласизлар [бу эса улкан бир хатар ва энг оғир гуноҳдир]. Бундай қилиш жоиз эмас, зеро улар [ўша сизлар сиғинаётганлар] худди сизлар каби оддий махлуқдирлар. Улар ҳам йўқдан бор қилинган, ризқу насибага муҳтож ва Яратувчисининг иродасига тобедирлар. На осмонларда, ва на ерда улар заррадек нарсага эгалик қилолмайдилар ва сизларга на фойда ва на зарар етказишга қодир эмаслар. Билиб туриб уларни Аллоҳга шерик қилмангиз, ахир У Зот мутлақо шерикликдан пок эканлигидан хабарингиз бор! Аллоҳнинг ёлғиз Ўзи мавжудотларни яратади, ризқларини юборади ва оламларни бошқаради; Унинг якка Ўзи камолот, етуклик сифатларига Эгалик қилади ва илоҳ, маъбуд деб улуғлашларига сазовор Зот. Ҳўш нима учун У Зот билан бир қаторда бошқа нарсаларни [ёки кимсаларни] маъбуд қилиб ушлайсизлар ва уларга сиғинасизлар?! Қилаётган ишларингиз ғалати ва ақлга сиғмас.
Бу оятда ягона Аллоҳга ибодат қилиш буйруғи ва Ундан ўзга илоҳларга сиғинишдан қайтариш бор. Қолаверса, оятнинг аниқ далиллари шунга ишора қиладики, Аллоҳ Таъалога қуллик қилиш — фарз, ўйлаб топилган худоларга сиғиниш эса, маънисиз ва бекор ишдир. Оятда, Аллоҳ Таъало ягона Тарбияловчи экани, фақат У махлуқотларни яратгани, уларни ризқлантириб, оламлардаги ишларни тасарруф қилаётгани зикр қилинган. Демак, агар инсон, санаб ўтилган ишларда Аллоҳга ҳеч ким шерик бўлолмаслигини тушуниб етса, батаҳқиқ, ибодатда, сиғинишда ҳам У Зотга ҳеч ким шерик бўлолмаслигини тан олишга мажбур. Бу тавҳиднинг зарурийлигини фойдасига ва ширкнинг номақбуллигига қарши келтирилган далилларнинг энг ақлга таянгани ва энг кучлисидир.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:23.
وَإِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ
Оят: Ва борди-ю, бизнинг қулимиз [Муҳаммад ﷺ]га нозил қилган нарса [қуръон]дан шак-шубҳада бўлсангизлар, [унинг суралари] мисолидек [ҳар томонлама гўзал, фасоҳатли ва фойдали] бир сурани келтиринглар ва Аллоҳдан ўзга [илоҳ қилиб олган] гувоҳларингизни [ёрдамга] чақиринглар, агар [эътиқодингиз ва сўзингизда] содиқ бўлсангиз,
Тафсир: [Эй ўжарлик билан Аллоҳнинг росулига иймон келтиришдан, у зотнинг мавъизаларини эшитишдан бош тортаётган ва у зотни ёлғонда айблаб, туҳмат қилаётган кофирлар!! Агар бизнинг Ўз бандамизга ваҳий қилган нарсамизнинг ҳақлиги борасида шубҳа қилаётган бўлсангиз, ҳақиқатни ошкор қилиш учун адолатли мезондан фойдаланинг. Аллоҳнинг элчиси ﷺ, худди сизлардек инсон. У бошқа жинсдан ёки тоифадан эмас. Унинг ҳаёт тарзи, туғилган вақтидан бошлаб сизларга маълум. У на ўқишни, ва на ёзишни билмайди. Сизларга Аллоҳдан бир китоб билан келди ва бу муқаддас китоб Аллоҳнинг нозил қилгани деди. Аммо сизлар уни қуръонни тўқиб олганликда айбладингиз ва уни Аллоҳга ёлғондан нисбатлади деб туҳматладингиз. Агар бу иддаоларингизда ростгўй бўлсангиз, қуръоннинг сураларига ўҳшаш биргина сурани келтиринг ва кимни хоҳласангиз ўшани ёрдамга чорланг. Ахир сизлар тиллари бурро кишиларсиз, шоирликни даъво қиласизлар, демак, бу ёзишни ва ўқишни билмайдиган кишини осонлик билан енга оласизлар, агар унга бўлган нафратингиз шу қадар кучли бўлса. Борди-ю, қуръоннинг сураси каби бирон сурани келтириб берсангиз, демак рост сўзлаяпсиз. Аммо буни уддасидан чиқолмасангиз ва ёрдамсиз ташлаб қўйилсангиз, шу ожизлигингизни ўзи, пайғамбар ﷺ нинг ҳақлиги ва инсонларга Аллоҳдан келтирган нарсасининг тўғрилиги фойдасига оят-белги бўлади. Шунда сизларнинг ҳар бирингиз, иссиғига чидаб бўлмайдиган жаханнамдан сақланиш учун, унинг ортидан эргашишга мажбур бўласиз. Унинг (дўзаҳнинг) оташи, сизлар бу дунёда ўтин билан ёқадиган оташга ўҳшамайди. У (олов) Аллоҳга ва Унинг элчиларига иймон келтирмаганлар учун тайёрлаб қўйилгандир. Бас, пайғамбарнинг нубуввати ҳақлигига ишонч ҳосил қилганингиздан кейин, Аллоҳ ва росулига (ﷺ) куфр келтиришдан огоҳ бўлингиз. Бу ва шунга ўхшаш бошқа оятларда, Аллоҳ Таъало қуръондек бир нарсани махлуқотлар асло тўқиб чиқаролмасликлари ва ҳеч қачон унга қарши чиқа олмасликларини кофирларга исботлаш учун уларга чақириқ ташлади. Аллоҳ Таъало деди: «Агар инсонлар ва жинлар биргаликда жамланиб, қуръоннинг мисолидек бирон нарсани келтирмоқчи бўлганларида, унга ўхшашини асло келтира олмаган бўлардилар, агарчи бир-бирларига ёрдамчи бўлсалар ҳам» (17:88). Ахир тупроқдан яратилган оддий бир махлуқ, оламлар Роббиси айтгандек сўзни айта оладими?! Ахир сифатлари номукаммал, айбу-нуқсонларга тўлиб тошган, ҳақир инсон, сифатларида энг етук ва энг мукаммал бўлган, ҳеч кимга муҳтожлиги бўлмаган, олий ва буюк Аллоҳ нутқ қилганидек нутқ қила оладими?! Ҳақиқатда, инсон бу нарсага қодир эмасдир ва қуръони карийм билан инсонлар томонидан ёзилган адабиётни орасидаги фарқни билиш учун, уларни солиштириб, таққослаб кўришни ўзи кифоя қилади.
Бу оятдан яна шундай хулоса чиқадики, адашган кишининг тўғри йўл топишига қачон умид қилиш мумкин? Қачонки, у тараддудланиб, шак-шубҳалардан қийналса ва ҳақ билан ботилни ажрата олмаётган бўлса. Агар бундай киши ҳақиқатдан ҳам тўғри йўлни излаётган бўлса, унга ҳақиқат очилиши билан уни қабул қилади. Аммо ҳақни таниб туриб, билган ҳолларида ундан юз ўгирувчи қайсар кофирларга келсак, улар (аксар ҳолларда) ҳидоятга қайтмайдилар, чунки уларга ҳақ очилган вақтда ҳам, улар ҳақни инкор қиладилар. Бунга сабаб уларнинг билимсиз, жоҳилликлари эмас ва уларга бу аҳволдан чиқиш йўллари беркилган. Худди шуни, ҳақни излашликда ниятларида холис бўлмаган ва доимо шубҳаланиб юрадиган кофирларга нисбатан ҳам айтса бўлади. Аслида улар ҳаққа бутунлай лоқайдлар: улар уни ҳаттоки излашга уринмайдилар ҳам ва кўп ҳолатларда ҳидоятга келмайдилар. Бу оятда бир нарса эътиборга лойиқки, Аллоҳ Таъало унда Ўз пайғамбари (ﷺ)ни “қулимиз”, “бандамиз” деб атади.
وَإِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ
Оят: Ва борди-ю, бизнинг қулимиз [Муҳаммад ﷺ]га нозил қилган нарса [қуръон]дан шак-шубҳада бўлсангизлар, [унинг суралари] мисолидек [ҳар томонлама гўзал, фасоҳатли ва фойдали] бир сурани келтиринглар ва Аллоҳдан ўзга [илоҳ қилиб олган] гувоҳларингизни [ёрдамга] чақиринглар, агар [эътиқодингиз ва сўзингизда] содиқ бўлсангиз,
Тафсир: [Эй ўжарлик билан Аллоҳнинг росулига иймон келтиришдан, у зотнинг мавъизаларини эшитишдан бош тортаётган ва у зотни ёлғонда айблаб, туҳмат қилаётган кофирлар!! Агар бизнинг Ўз бандамизга ваҳий қилган нарсамизнинг ҳақлиги борасида шубҳа қилаётган бўлсангиз, ҳақиқатни ошкор қилиш учун адолатли мезондан фойдаланинг. Аллоҳнинг элчиси ﷺ, худди сизлардек инсон. У бошқа жинсдан ёки тоифадан эмас. Унинг ҳаёт тарзи, туғилган вақтидан бошлаб сизларга маълум. У на ўқишни, ва на ёзишни билмайди. Сизларга Аллоҳдан бир китоб билан келди ва бу муқаддас китоб Аллоҳнинг нозил қилгани деди. Аммо сизлар уни қуръонни тўқиб олганликда айбладингиз ва уни Аллоҳга ёлғондан нисбатлади деб туҳматладингиз. Агар бу иддаоларингизда ростгўй бўлсангиз, қуръоннинг сураларига ўҳшаш биргина сурани келтиринг ва кимни хоҳласангиз ўшани ёрдамга чорланг. Ахир сизлар тиллари бурро кишиларсиз, шоирликни даъво қиласизлар, демак, бу ёзишни ва ўқишни билмайдиган кишини осонлик билан енга оласизлар, агар унга бўлган нафратингиз шу қадар кучли бўлса. Борди-ю, қуръоннинг сураси каби бирон сурани келтириб берсангиз, демак рост сўзлаяпсиз. Аммо буни уддасидан чиқолмасангиз ва ёрдамсиз ташлаб қўйилсангиз, шу ожизлигингизни ўзи, пайғамбар ﷺ нинг ҳақлиги ва инсонларга Аллоҳдан келтирган нарсасининг тўғрилиги фойдасига оят-белги бўлади. Шунда сизларнинг ҳар бирингиз, иссиғига чидаб бўлмайдиган жаханнамдан сақланиш учун, унинг ортидан эргашишга мажбур бўласиз. Унинг (дўзаҳнинг) оташи, сизлар бу дунёда ўтин билан ёқадиган оташга ўҳшамайди. У (олов) Аллоҳга ва Унинг элчиларига иймон келтирмаганлар учун тайёрлаб қўйилгандир. Бас, пайғамбарнинг нубуввати ҳақлигига ишонч ҳосил қилганингиздан кейин, Аллоҳ ва росулига (ﷺ) куфр келтиришдан огоҳ бўлингиз. Бу ва шунга ўхшаш бошқа оятларда, Аллоҳ Таъало қуръондек бир нарсани махлуқотлар асло тўқиб чиқаролмасликлари ва ҳеч қачон унга қарши чиқа олмасликларини кофирларга исботлаш учун уларга чақириқ ташлади. Аллоҳ Таъало деди: «Агар инсонлар ва жинлар биргаликда жамланиб, қуръоннинг мисолидек бирон нарсани келтирмоқчи бўлганларида, унга ўхшашини асло келтира олмаган бўлардилар, агарчи бир-бирларига ёрдамчи бўлсалар ҳам» (17:88). Ахир тупроқдан яратилган оддий бир махлуқ, оламлар Роббиси айтгандек сўзни айта оладими?! Ахир сифатлари номукаммал, айбу-нуқсонларга тўлиб тошган, ҳақир инсон, сифатларида энг етук ва энг мукаммал бўлган, ҳеч кимга муҳтожлиги бўлмаган, олий ва буюк Аллоҳ нутқ қилганидек нутқ қила оладими?! Ҳақиқатда, инсон бу нарсага қодир эмасдир ва қуръони карийм билан инсонлар томонидан ёзилган адабиётни орасидаги фарқни билиш учун, уларни солиштириб, таққослаб кўришни ўзи кифоя қилади.
Бу оятдан яна шундай хулоса чиқадики, адашган кишининг тўғри йўл топишига қачон умид қилиш мумкин? Қачонки, у тараддудланиб, шак-шубҳалардан қийналса ва ҳақ билан ботилни ажрата олмаётган бўлса. Агар бундай киши ҳақиқатдан ҳам тўғри йўлни излаётган бўлса, унга ҳақиқат очилиши билан уни қабул қилади. Аммо ҳақни таниб туриб, билган ҳолларида ундан юз ўгирувчи қайсар кофирларга келсак, улар (аксар ҳолларда) ҳидоятга қайтмайдилар, чунки уларга ҳақ очилган вақтда ҳам, улар ҳақни инкор қиладилар. Бунга сабаб уларнинг билимсиз, жоҳилликлари эмас ва уларга бу аҳволдан чиқиш йўллари беркилган. Худди шуни, ҳақни излашликда ниятларида холис бўлмаган ва доимо шубҳаланиб юрадиган кофирларга нисбатан ҳам айтса бўлади. Аслида улар ҳаққа бутунлай лоқайдлар: улар уни ҳаттоки излашга уринмайдилар ҳам ва кўп ҳолатларда ҳидоятга келмайдилар. Бу оятда бир нарса эътиборга лойиқки, Аллоҳ Таъало унда Ўз пайғамбари (ﷺ)ни “қулимиз”, “бандамиз” деб атади.