Прывітанне, кацяняты

Нас амаль 1.3к чалавек. Ніколі не думаў, што атрымаецца прыцягнуць такую колькасць людзей чытаць пра статыстыку па-беларуску. Але вось мы тут.

Ужо па традыцыі сабраў для вас 20 пастоў за год, якія мне падаюцца цікавымі. Дзякуй за вашую падтрымку, падтрымку беларускай мовы, жадаю вам усім шчаслівага 2024.

Ура 🎄🎄🎄

1. Бялок, рост мышцаў і вавёркі
2. Як наш суайчыннік зрабіў магчымым ChatGPT
3. Пра IQ і заробак
4. Бег як сродак ад дэпрэсіі
5. Амерыканцы з самым высокім заробкам — тыя, у каго продкі з Беларусі
6. Як ужываць нейронныя сеткі ў народнай гаспадарцы
7. ChatGPT як інструмент этычных ацэнак
8. Моўная сітуацыя ў чатах беларускай эміграцыі
9. Спроба беларускіх сацыялогаў перамагчы працэнты (няўдалая)
10. Фальсіфікацыя даных у даследаваннях пра фальсіфікацыі даных
11. Пра вашую бабулю як інструмент эпістэмалагічнай фільтрацыі
12. Як спроба змагацца з падлеткавай цяжарнасцю прывяла да яе росту
13. Хуткасць шпацыру і IQ
14. Пра стан (сумны) псіхалогіі як навукі
15. Як эканамісты дапамагаюць шукаць згубленыя старажытныя гарады
16. Мой артыкул на devby пра аналіз даных
17. ChatGPT выступае супраць псіхолагаў і перамагае
18. Пра візуалізацыю даных і беларуска-польскае братэрства
19. Пра палітэканоміку "штучнага інтэлекту", лабізм і карупцыю
20. Эканоміка навуковых падкастаў пра здароўе і праблемы з ёй

Не.

46 чалавек на 3 групы — гэта па 15 чалавек на групу. Адносна натуральнай варыяцыі феномену, гэта амаль шум, з якога нельга зрабіць упэўненых высноў.

Асабіста мяне не здзіўляе нейкая эфектыўнасць відэагульняў. Не здзіўляе праз наяўнасць клінічных доказаў пра эфектыўнасць грыбоў, ЛСД, бегу, трэнажоркі, медытацыі, моцнага плацэба і яшчэ дзясятка інтэрвенцый. Мяне здзіўляе памер эфекту: "у 2 разы больш, чым АД" — такога я ў літаратуры не сустракаў

https://t.me/balzam1906/3722

Так атрымалася, што я цяпер галоўны аўтар даследавання пра фізіялогію стрэса і болі. Пісаць мне яго дапамагала Сара Гарфінкель з UCL, Кацярына Барнукова, якая доўгі час была дырэктаркай BEROC і іншыя.

Яно пра stress-induced analgesia — як падчас 2020-2024 моцнага стрэсу чалавек перастае адчуваць боль. Пра гэта даўно падазравалі і нават замяралі ў лабараторыях. Нашая папера эпідэміялагічная, на даных Flo і вайны ва Ўкраіне.

Заўважылі, што з 24.02.2022 ўкраінскія юзеркі пачалі шмат лагіраваць стрэсу і мала боляў: менш галаўных боляў, менш у жываце, у спіне і г.д. Так было ~30 дзён з паступовым вяртаннем у норму.

Але гэта магло быць праз што заўгодна. Сваю паперу я будаваў таму ад патэнцыйных контр-аргументаў:

Мабыць пасля вайны памянялася выбарка тых, хто лагіруе сімптомы?

Я абмежаваў аналіз тымі, хто быў актыўны ў Flo 30 дзён да і 30 дзён пасля пачатку вайны. Так што зменай выбаркі гэта не патлумачыць — выбарка зафіскаваная

Мабыць у юзерак проста часу не было лагіраваць нешта апроч стрэсу?

Я абмежаваў аналіз тымі, хто залогаў як мінімум 2 сімптомы. Тобок калі яны залогалі стрэс, яны абавязкова залогалі нешта яшчэ (напрыклад бяссонніцу). Проста не болі

Мабыць стрэс паўплывае на ўсё, не толькі на болі?

Не, болі ў вялікім адрыве ад усіх астатніх фізіялагічных сімптомаў. Адзінае, на што стрэс паўплываў у той ж прапорцыі гэта добрыя настроі (напрыклад, абраніў колькасць сэксуальных ўзбуджанасцяў)

Мабыць не толькі стрэс меў такі эфект на болі?

Не, толькі стрэс, іншыя 38 сімптомаў, даступныя для лагіравання ў Flo і блізка не стаялі

Мабыць гэта проста натуральная варыяцыя ў такіх даных?

Не, за годы назірання за ўкраінкамі такое ўпершыню і ва ўсёй Еўропе такі эфект у лютым 2022 назіраў толькі ва Ўкраіне, менш, але ўсё яшчэ заўважна ў Польшчы і крыху ў Чэхіі (што верагодна таксама выклікана ўкраінкамі)

Але. Варта разумець, што гэта ўсё яшчэ даныя назірання, комплексныя і месцамі шумныя. Таму ўпэўнена сцвярджаць, што гэта анальгезія нельга. Я проста шчыра патыкаў іх (даныя) палкай і яны не паддаліся. Выглядае, што анальгезія лепш за ўсё тлумачыць наяўны патэрн

Добрай раніцы. Цікавая папера з падсумаваннем 50 год даследаванняў пенітэнцыярный сістэмы

Аўтарка прааналізавала 122 эксперыменты са спробай паўплываць на злачынцаў пазітыўныч чынам. Што за інтэрвенцыі былі ў гэтых эксперыментах? Напрыклад праца з псіхолагам, ці праграмы дадатковага навучання, ці маніпуляцыі з сістэмай ўмоўнага вызвалення і г.д.

Высновы аналізу — большасць з гэтых інтервенцый не працуюць (не маюць пазітыўнага ўплыву), а тыя рэдкія, што спрацавалі ў адным кантэксце (турма, рэгіён, тып злычынства і г.д.), дрэнна пераносяцца на іншыя кантэксты

У аўтаркі ёсць тлумачэнне. Я рэкамендую прачытаць паперу самастойна. Прынамсі таму, што яна шыкоўна напісаная — лепшы кавалак акадэмічнай прозы, які я чытаў за доўгі час

Маё асабістае падсумаванне наступнае:

• Большасць заключаных у турмы трапляць не планавалі
• Прывяла іх туды камбінацыя моцных чыннікаў: бяднота, нізкі IQ, алкагалізм ці наркотыкі і г.д.
• Задызайніць эксперымент, які кардынальна выпраўляе гэтыя чыннікі — складана, дорага, а часам проста немагчыма
• Па выніку гэтым інтервенцыям проста не хапае моцнасці
• Магчыма, на выбарках у мільёны заключаных мы б і пабачылі статыстычна значныя розніцы. Але выбаркі памерам у 100-200 чалавек банальна недастатковыя

Другі год сачу за сагай пра дэпрэсію і сератанін

У 2022 быў праведзены масіўны аналіз літаратуры пра “сератанінавую гіпотэзу” — ідэю, што дэпрэсія звязаная, прычынна-следчым чынам, з паніжаным узроўнем ці ступенню актывацыі сератаніна ў мозгу. Таксама вядомая як “chemical imbalance theory”

Вынікі? Няма ўстойлівай карэляцыі паміж дэпрэсіяй і ўзроўнем сератаніну ці ступенню ягонай актывацыі ці генетычнымі мутацыямі, якія на сератанін паўплываюць. Эксперыменты па штучным паніжэнні сератаніну не прыводзяць да дэпрэсіі

Тым не меней, да 80% насельніцтва ў гэтую тэорыю вераць, а вера гэтая павышае шанцы пачаць прымаць антыдэпрэсанты, зніжае імавернасць з іх саскочыць, а таксама вядзе да больш песімістычнай ацэнкі сваіх шанцаў на папраўку

Чаму тады антыдэпрэсанты працуюць? У аўтараў тры адказы: 1) працуюць яны не нашмат лепш, чым плацэба 2) яны могуць праваць праз іншыя, чым сератанін, механізмы — напрыклад праз тое, што яны называюць numbing effect, тобок прытупленне ўсяго спектру эмоцый 3) любы лек, які паўплывае на працу мозга, хоць стымулянты, прыводзіць у клінічных даследаваннях да эфектаў, супаставімых з эфектам антыдэпрэсантаў

Калі лянота чытаць акадэмічную паперу, тут у аўтараў ёсць навукова-папулярнае падсумаванне іх працы. Крытыка працы таксама прысутнічае, можна пачытаць па першай спасылцы ў гэтым пасце

І яшчэ пра дэпрэсію

На днях выйшаў мета-аналіз 218 эксперыментаў пра тое, як фізічныя практыкаванні дапамагаюць ад дэпрэсіі. 218 эксперыментаў, 14.000 удзельнікаў — выглядае салідна. Выснова аўтараў: практыкаванні як мінімум настолькі ж эфектыўныя, як АД, а часта і больш эфектыўныя

Праблема толькі ў тым, што такія даследаванні часта дрэннай якасці. Там можна неіранічна сустрэць выбаркі у 5-7 удзельнікаў. Ці артыкулы са статыстыкай, якая матэматычна не б'ецца. Частка з гэтых даследаванняў, я падазраю, выдуманая (што здараецца даволі часта)

Але больш за ўсё мне спабадалася наступнае. Калі глянуць, у якім з 218 эксперыментаў была самая вялікая карысць ад практыкаванняў, то памер эфекту там у 11.2 SMD. Калі вам яшчэ не смешна, то зараз будзе

SMD — гэта такая статыстыка, якая дазваляе параўноўваць даследаванні на розных шкалах: кілаграмы, сантыметры, змены ў дэпрэсіі і г.д. 11 SMD — гэта 11 стандартных дэвіяцый розніцы паміж эксперыментальнай і кантрольнай групамі. Для прыкладу, калі б мы даследавалі рост людзей, тады б эфект у 11 SMD адпавядаў ~67 см розніцы. Гэта больш, чым розніца ў сярэднім росце карлікаў і гульцоў НБА

Кажучы проста, гэта абсурд і такіх эфектаў не бывае ў прыродзе. Калі б можна было папрыгаць-пабегаць і настолькі палепшыць дэпрэсію, дэпрэсіі як феномену б проста не існавала

І такога там шмат. Праблема з мета-аналізамі ў тым, што калі на ўваход туды напіхаць трэшаніны, на выхадзе таксама атрымаецца трэшаніна. Няма статыстычных метадаў, з дапамогай якіх можна было б даследаванні нізкай якасці пераўтварыць у нешта карыснае праз агрэгацыю

Канешне, нейкія фізічныя практыкаванні для нейкіх людзей у нейкіх сітуацыях дапамагаюць ад нейкіх дэпрэсій лепш, чым нейкія АД. Гэта выцякае проста з нізкай агульнай эфектыўнасці АД. Што выцякае з гэта мета-аналізу асабіста мне не зразумела

У твітары заўважылі, што ў перыяд з 1994 па ~2009 у ЗША заўважна знізілася колькасць суіцыдаў сярод моладзі

Тлумачэнне, з якім я згодны на 100% — пік папулярнасці nu metal'а. Чакаю даследаванне з параўнаннем АД супраць альбому Korn на рэпіце

Калі вам менш 30 і вы не разумееце, пра што гаворка, можаце схадзіць і падацца на Belarus Future Leadership Award 2024, які арганізоўваюць мае сябры. На гэтым канале павінна быць шмат таргетавай аўдыторыі

Добрага ўсім працоўнага тыдню

Гэты пост не пра змену клімата. Не пра якасць гэтых даных. Не пра палітычныя дэбаты вакол. Ён пра візуалізацую, візуалізацыю даных

Педра Дамінгас, вядомы спец пра штучным інтэлекце, выклаў у твітар графік з наступным подпісам: "калі ўсярэдніць тэмпературу па месяцах, ідэя т.з. кліматычнага крызісу адразу выглядае як жарт". І прымацаваў графікі месячнай тэмпературы з 1940 па 2024 у ЗША, Швецыі, Аўстраліі і Кітаі

Ягоны мэсэдж, выглядае, у тым, што "натуральная" (чытай сезонная) варыяцыя тэмпературы настолькі вялікая, што візуальна ніякага росту тэмпературы на графіках не бачна. І таму кліматычныя алармісты агрэгуюць даныя па гадах і такім чынам хаваюць ад нас праўду

Я з усім згодны, апроч высновы. Уявім, што па нейкай прычыне нас цікавяць змены ў доўгатэрміновым трэндзе памерам у 1-2 пункты. Але ў даных высокая варыяцыя на адзінку часу, прыкладна ў 30 пунктаў. Натуральна, што разглядзець трэнд такога памеру на такой візуалізацыі будзе цяжка. Для гэтага людзі і прыдумалі тэхнікі а-ля moving average

Як жартавалі ў рэплаях: "калі ўсярэдніць кардыяграму па мілісекундах, ідэя т.з. цыркуляцыі адразу выглядае як жарт"

Накацілі панядзелкавую каву?

Тады паразмаўляем пра яе (каву) і ментальнае здароўе. Дакладней, пра даследаванне, якое спрабавалі рэкламаваць у твітары месяц таму і чаму прыйшлося рэкламу выдаліць

Зрабілі наступнае: узялі 150 тысяч брытанцаў, задавалі ім пытанні пра тое, колькі і якой кавы яны спажываюць, аналагічна апытвалі пра ментальнае здароўе і потым будавалі графік (гл. скрыншот). З якога зрабілі выснову, што трэба рэкамендаваць шырокай публіцы піць 2-3 кубкі кавы ў дзень. Бо на графіках пабачылі т.з. J-крывую: у тых, хто не п'е каву і ў тых, хто п'еш больш чым 2-3 кубкі вышэйшая рызыка мець праблемы з менталачкай

"Карэляцыя не роўная прычынна-следчай сувязі", "self-selection bias", "не эксперымент а даныя назірання!" — гэта думкі, якія павінныя з'яўляцца пасля прачытання папярэдняга абзацу. Натуральна, частка людзей не п'е каву праз праблемы са здароўем, у тым ліку ментальным — каб не адчуваць павышанай турботы. Яшчэ натуральней, што людзі, якія спажываюць 10 кубкаў у дзень, маюць павышаную рызыку

Але мая праблема з графікам не толькі ў гэтым. Па-першае, "зніжэнне" рызыкі банальна цяжкавата разглядзець на графіку — яно, выглядае, каля 10%. Па-другое, нават тыя весельчакі, якія гасяцца 10-12 кубкамі, маюць толькі ў ~1.5 - 2 разоў павышаную рызыку. Кажучы проста, карэляцыйны ўплыў кавы не настолькі вялікі, каб раптам пераходзіць на 2-3 кубкі ў дзень, калі вы каву да гэтага не пілі

Забаўна, што такія рэкамендацыі праходзяць фільтр медыцынскіх публікацый, але не праходзяць у твітары: у рэплаі набягае мільён эканамістаў, дата сайцністаў, медыкаў з іншых галін і агулам людзей, знаёмых са статыстыкай і пачынаюць над аўтарамі ўгараць

Апошнія гады McKinsey рэгулярна публікуе даследаванні пра тое, як diversity паляпшае фінансавыя паказчыкі кампаній

У адным з іх, яны памералі ступень этнічнай разнастайнасці кіраўніцтва кампаній, узялі найбольш разнастайныя 25%, найменш разнастайныя 25%, параўналі іх і прыйшлі да высновы, што "Diversity Wins"

Народ спрабаваў атрымаць даныя, каб пераправерыць аналіз, але McKinsey даныя публікаваць адмовіліся і нават не назвалі фірмы, якія ў аналіз трапілі

У адказ гэтыя рабяты сабралі свой датасэт, дзе ёсць інфармацыя па кожнай з 500 кампаній з S&P500 і паўтарылі аналіз McKinsey

Высновы? Да ладна, нібыты вы першы дзень мой канал чытаеце — нічога паўтарыць не атрымалася, канешне ж. Усе метрыкі статыстычна нязначныя, а адзіная значная, рост вырукчкі, наадварот лепей у найменш этнічна разнастайных 25%

Класіка класічная, нефільтраваная

На мінулым тыдні выйшаў артыкул, які ўзбудзіў некалькіх маіх знаёмых і навуковую супольнасць агулам

12 - 5 тысяч год таму 7 розных папуляцый на планеце незалежна перайшлі ад качэўніцтва і збіральніцтва да сельскай гаспадаркі. Мы дрэнна разумеем чаму. Аўтар артыкулу сцвярджае, што вінаваты ў гэтым ішапланецяне пазаземныя сілы

Аргумент будуецца ад таго, што існуюць аседлыя плямёны без сельскай гаспадаркі. Іх аб'ядноўвае сезоннасць асноўнай крыніцы калорый. Напрыклад, патэрны міграцыі рыбы: ловім, спажываем, рэшту сушым/солім/вэндзім, перажываем год да наступнай міграцыі, нікуды не рухаемся. А ад аседлага ладу жыцця да сельскай гаспадаркі рукой падаць

Што магло такога здарыцца 10-12 тысяч год таму, каб у розных рэгіёнах планеты ўзнікла патрэба захоўваць ежу? Адказ аўтара ў тым, што пасля апошняга ледніковага перыяду павялічылася сезоннасць клімату ў межах 30-40 градусаў шыраты. У гэтага ёсць некалькі астранамічных прычын, напрыклад прыцяжэнне Юпітэра (гл. таксама тут)

Гэта прывяло да даволі цёплага лета і зацяжнай, халоднай зімы. На шырокіх тэрыторыях, ад якой качэўніцтвам не ўцекчы. Што вымусіла люзей ад качэўніцтва адмовіцца і пачаць захоўваць ежу, каб зіму перажыць

Кожны дадатковы градус розніцы ў тэмпературах паміж сезонамі карэлюе з узнікненнем сельскай гаспадаркі на 150-200 год раней. На скрыншоце два графікі, дзе ўзнікненне сельскай гаспадаркі (па гарызанталі) супастаўляецца з тэмпературнай сезоннасцю і сезоннасцю асадкаў

Наколькі гэта слушная папера я не ведаю. Што захапляльная, гэта дакладна. Вось шыкоўны твітар-трэд з падрабязным тлумачэннем ад аўтара, вось прэпрынт артыкула ў вольным доступе

Назіраю за цікавым срачам дыскусіяй пра ўкраінскую мову і метадалогію

На днях выйшаў артыкул "Першокласники Києва не розуміють 40% почутого на уроках, бо майже не знають української". Метадалогію даследавання раскрытыкавалі (напрыклад тут), аўтар паспрабаваў адбіцца (напрыклад тут)

Сутнасць даследавання:

1. Памералі слоўнікавы запас украінскай. Там шматступенная працэдура, але актыўны запас вымяраецца так: паказваюць прадмет, просяць яго назваць, замяраюць % адказаў украінскай ("стеля" vs "потолок")
2. Распавялі дзецям гісторыю
3. Паразмаўлялі з дзецьмі пра яе і замералі, % які дзеці зразумелі (уяўляю, што можна вельмі па-рознаму гэта замераць)
4. Памералі карэляцыі паміж, напрыклад, актыўным слоўнікавым запасам і % зразумелага

Сутнасць спрэчкі:

1. У выбарцы 34 дзіцёнкі. Аўтар адказвае, што яны не ўсё расшыфравалі і будзе 60. Margin of error 13-17%, што шмат, але не робіць аналіз цалкам невалідным
2. Аўтар кажа, што яны правялі падобнае даследаванне ў кіеўскіх садках і там выбарка была ў 220 дзяцей. 85% з якіх назвалі менш 33% прадметаў па-украінску. І гэты факт прастымуляваў іх правесці даследаванне ў першых класах
3. Класічнае "карэляцыі не ёсць прычынна-следчая сувязь!". Па мне, прэтэнзія неасэнсаваная — паспрабуйце ўявіць сусвет, дзе памер слоўнікавага запасу не паўплывае на разуменне мовы
4. Памер карэляцый. Ён 0.72. Тобок, 0.72^2 = 52% варыяцыі ў разуменні ўкраінскай можа быць "патлумачана" памерам слоўнікавага запасу. Наколькі гэта мапіцца ў фразу "...бо майже не знають української" — тое яшчэ пытанне. "Часткова праз тое" было б лепшай фармулёўкай

Маё асабістае стаўленне: а) выбаркі ў 34 назіранні — заўсёды дрэнна б) лепшае валоданне мовай натуральна вядзе да лепшага засваення матэрыялу в) таму не разумею метафізчнай значнасці таго, які там канкрэтна каэф дэтэрмінацыі. Ёсць праблема, яе трэба выпраўляць

У каменты кіну спіс словаў, праз якія замяралі. Можаце сябе праверыць. Я ведаю ўсе, апроч аднаго. Як гэта, быць лепшым за больш чым 85% 5-гадовых дзяцей у Кіеве? Адказваю: прыемна

Пра што сёння пісаць як не пра рынак працы

Год таму я распавядаў, што ў Швецыі IQ, замераны ў арміі, даволі лінейна прадказвае заробак у 34-45 год: чым вышэй IQ, тым больш заробак пазней у жыцці

Нядаўна гэты вынік паспяхова паўтарылі ў Фінляндыі і Нарвегіі (каля 450.000 чалавек для кожнай краіны). Прачытаем графікі разам на прыкладзе Фінляндыі: калі ў вас медыянны IQ (0 па вертыкалі), у вас медыянны заробак (50% па гарызанталі); Калі IQ у вас вышэй, чым у ~85% насельніцтва (1 стандартная дэвіяцыя па вертыкалі), вы ўваходзіце ў топ ~5% па заробку (95% па гарызанталі). І г.д.

Аўтары кажуць, што варыяцыя IQ у вышэйшых працэнтылях менш, чым у ніжэйшых. Кажучы проста, сярод тых, хто зарабляе мала, хапае людзей з высокім IQ. Людзей з нізкім IQ сярод ультразараблятараў заўважна менш

Таму калі любіце паплакацца, што былі надзвычай разумным дзіцёнкам, але лёс абыйшоўся з вамі несправядліва — можаце цяпер гэта рабіць і з дапамогай даных

Платформа interviewing.io правяла эксперымент, каб высветліць, наколькі тэхнічныя рэкрутары у ІТ здольныя ацэньваць кандыдатаў

76 рэкрутараў, 30 рэзюме на кожнага, 2.200 ацэнак у суме. Некаторых кандыдатаў ацэньвала некалькі рэкрутараў

Высновы:

1. Рэкрутары ацэньвалі імавернасць таго, што кандыдат пройдзе тэхнічнае інтэрв'ю на платформе. З тых, каму яны далі 0-5% шанец, 47% паспяхова прайшлі інтэрв'ю. А з тых, каму яны далі 95-100% шанец, 64% прайшлі інтэрв'ю. Кажучы проста, якую б імавернасць яны не паставілі, шанец прайсці інтэрв'ю быў каля 50% (лінія на графіку ляжыць амаль гарызантальна)

2. Для тых кандыдатаў, якіх ацэньвалі больш за аднаго рэкрутара, сярэдняя розніца паміж ацэнкамі складала 41 працэнтны пункт

Гэта не першае падобнае даследаванне і тычыцца не толькі ІТ

Ёсць такая кніга, Bullshit jobs. Напісаная яна ўльтралевым антраполагам і чытаць яе натуральна немагчыма. Але пачалася яна з аднайменнага эсэ і з ім рэкамендую азнаёміцца. Я сам з паловай пасылаў не згодны, але прынамсі каб ведаць адкуль тэрмін пайшоў