Ушбу улуғвор матндаги бундай ифода, пайғамбаримиз ﷺ нинг энг муҳим фазилатларидан бири, бу — қуллик вазифаларини сидқидилдан, энг аъло даражада бажарганликларига ва шу фазилати туфайли, у зот барча ўтмишдошлари ва издошларидан устунликка эга бўлганлигига далолат қилади. Худди шу исм, яъни “қул” исми билан Аллоҳ Таъало Ўзининг росулини “ал-Исро” ва ал-Фурқон сураларининг энг аввалида таърифлади, масалан:
Ал-Исро сурасининг энг биринчи оятида Аллоҳ Таъало деди: «Ўз қули (Муҳаммад)ни, кечаси Масжидул-Ҳаромдан, атрофларини баракотли қилиб қўйганимиз Масжидул Ақсога, оятларимизни кўрсатиш учун сайр қилдирган Зот покдир» (17:1)
Ва ал-Фурқон сурасининг аваалида, Аллоҳ Таъало деди: «Оламларга огоҳлантирувчи бўлиши учун бандасига Фурқон (ҳақдан ботилни фарқловчи қуръон)ни нозил қилган Зот баракотлидир» (25:1)]
https://t.me/tafsirassaadiy
Ал-Исро сурасининг энг биринчи оятида Аллоҳ Таъало деди: «Ўз қули (Муҳаммад)ни, кечаси Масжидул-Ҳаромдан, атрофларини баракотли қилиб қўйганимиз Масжидул Ақсога, оятларимизни кўрсатиш учун сайр қилдирган Зот покдир» (17:1)
Ва ал-Фурқон сурасининг аваалида, Аллоҳ Таъало деди: «Оламларга огоҳлантирувчи бўлиши учун бандасига Фурқон (ҳақдан ботилни фарқловчи қуръон)ни нозил қилган Зот баракотлидир» (25:1)]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:24.
فَإِن لَّمْ تَفْعَلُوا وَلَن تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ
Оят: Бас, агар [буни, яъни қуръон сурасидек биттагина сурани келтиришни] амалга ошира олмасанглар — ва ҳеч қачон амалга ошира олмайсизлар ҳам — ёқилғиси одамлар ва тошлардан иборат бўлган оловдан қўрқинг. У кофирлар учун тайёрлаб қўйилган.
Тафсир: [(Бу оятда) Аллоҳ Таъало хабар беришича, жаҳаннам кофирлар учун аллақачон тайёрлаб қўйилган. Бу ва бошқа ўхшаш оятлар суннат тарафдорлари тутган эътиқодни ҳақлигига тасдиқдир. Адашган мўътазила оқимидан фарқли ўлароқ, суннат тарафдорлари адолатли равишда, жаннат ва жаҳаннамнинг (айни вақтда) мавжудлигини ва иккаласи ҳам яратилган махлуқот эканини иқрор қиладилар. Бу оят яна шунга ишора қиладики, яккаилоҳликни тутган тавҳид аҳли, жаҳаннамда абадий қолмайдилар, агарчи (ширк ва куфр даражасига етмаган) катта, оғир гуноҳларни бажариб ўтган бўлсалар ҳам. Албатта бу, хавориж ва мўътазилаларнинг бузуқ эътиқодларига зиддир. Жаҳаннам кофирлар учун тайёрлаб қўйилгани ҳақида Роббимиз бизга айтиб ўтди ва агар, осий муваҳҳидлар абадий жаҳаннамга маҳкум бўлганларида, у ҳолда дўзаҳ фақат кофирларга эмас, балки умумий ҳолда, барча одамлар учун тайёрлаб қўйилган, дейилган бўларди. Бу оятдан яна шуни англаш мумкинки, гуноҳкорлар ўзлари қилиб ўтган жиноятлари — куфр, ёки катта гуноҳлар — сабабидангина жазоланишга мустаҳиқлар. Кофирларга бериладиган жазони зикр қилиб ўтгач, Аллоҳ Таъало, солиҳ амаллар қилувчи тақводор мўминларга тайёрлаб қўйилган ажр-мукофотни эслатиб ўтди. Ўзининг илоҳий китобида Аллоҳ Таъало кўпинча шу услубни қўллаган. Аввалига У Зот Ўз қулларини азоби ва иқоби билан қўрқитади, сўнгра эса ажр-мукофотларини эслатадики, улар ҳамиша Аллоҳдан қўрқиб яшасинлар ва шу билан бирга Аллоҳдан чиройли умид қилишлик билан умид қилсинлар. Робб عز وجل, деди:]
https://t.me/tafsirassaadiy
فَإِن لَّمْ تَفْعَلُوا وَلَن تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ
Оят: Бас, агар [буни, яъни қуръон сурасидек биттагина сурани келтиришни] амалга ошира олмасанглар — ва ҳеч қачон амалга ошира олмайсизлар ҳам — ёқилғиси одамлар ва тошлардан иборат бўлган оловдан қўрқинг. У кофирлар учун тайёрлаб қўйилган.
Тафсир: [(Бу оятда) Аллоҳ Таъало хабар беришича, жаҳаннам кофирлар учун аллақачон тайёрлаб қўйилган. Бу ва бошқа ўхшаш оятлар суннат тарафдорлари тутган эътиқодни ҳақлигига тасдиқдир. Адашган мўътазила оқимидан фарқли ўлароқ, суннат тарафдорлари адолатли равишда, жаннат ва жаҳаннамнинг (айни вақтда) мавжудлигини ва иккаласи ҳам яратилган махлуқот эканини иқрор қиладилар. Бу оят яна шунга ишора қиладики, яккаилоҳликни тутган тавҳид аҳли, жаҳаннамда абадий қолмайдилар, агарчи (ширк ва куфр даражасига етмаган) катта, оғир гуноҳларни бажариб ўтган бўлсалар ҳам. Албатта бу, хавориж ва мўътазилаларнинг бузуқ эътиқодларига зиддир. Жаҳаннам кофирлар учун тайёрлаб қўйилгани ҳақида Роббимиз бизга айтиб ўтди ва агар, осий муваҳҳидлар абадий жаҳаннамга маҳкум бўлганларида, у ҳолда дўзаҳ фақат кофирларга эмас, балки умумий ҳолда, барча одамлар учун тайёрлаб қўйилган, дейилган бўларди. Бу оятдан яна шуни англаш мумкинки, гуноҳкорлар ўзлари қилиб ўтган жиноятлари — куфр, ёки катта гуноҳлар — сабабидангина жазоланишга мустаҳиқлар. Кофирларга бериладиган жазони зикр қилиб ўтгач, Аллоҳ Таъало, солиҳ амаллар қилувчи тақводор мўминларга тайёрлаб қўйилган ажр-мукофотни эслатиб ўтди. Ўзининг илоҳий китобида Аллоҳ Таъало кўпинча шу услубни қўллаган. Аввалига У Зот Ўз қулларини азоби ва иқоби билан қўрқитади, сўнгра эса ажр-мукофотларини эслатадики, улар ҳамиша Аллоҳдан қўрқиб яшасинлар ва шу билан бирга Аллоҳдан чиройли умид қилишлик билан умид қилсинлар. Робб عز وجل, деди:]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:25.
وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ كُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِن ثَمَرَةٍ رِّزْقًا قَالُوا هَذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِن قَبْلُ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا وَلَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ
Оят: Иймон келтириб, солиҳ амалларни қилган [қул]ларга, улар учун остларидан анҳорлар оқиб турган жаннатлар борлигини башоратини беринг. Ҳар қачон у[жаннатнинг]нинг мевасидан ризқланишлари учун берилса, [улар]: “Биз бундан аввал ҳам [яъни дунёдалик чоғларимизда ҳам, бу мевалар] билан ризқланган эдик”, дейдилар. Аммо уларга [бир-бирига] ўхшаш нарса [мева]лар берилади. Уларга унда [яъни жаннатда] покиза [ичларидан бирон нопоклик чиқмайдиган ва на гуноҳ, маъсият қилмаган] жуфтлар бор ва улар унда абадий қолажаклар [унда ўлмайдилар ва ундан ҳайдаб чиқарилмайдилар].
Тафсир: [Эй набий! Эй унинг йўлини давом эттираётган мўминлар жамоаси! Чин қалбдан, самимий иймон келтириб, бадан аъзолари билан солиҳ амалларни қилишлик орқали иймонларини тасдиқланган қулларни гўзал башорат билан суюнтиринг. Уларнинг қилган амаллари ҳақиқатдан ҳам солиҳдир, зеро эзгу ишлар бандаларнинг аҳволларини ислоҳ қилади, тартибга келтиради; бу дунёда уларни осойишталик, хотиржамлик билан таъминлаб, охират диёрида буюк ютуққа эриштиради, ҳамда, уларни бало-ю бахтсизликлардан халос қилиб, жаннатга сазовор солиҳ қуллар қаторига олиб кирадики, улар Роҳман бўлган Зотга яқинлашиш саодатига сазовор бўладилар. Шундай экан, уларни жаннатга кириш хабари билан хурсанд қилингки, улар унда ажойиб дарахтлар, бетакрор мева-чевалар, ёқимли салқинлик ва оромбахш маъвони топадилар. Бу боғларнинг номи шунинг учун ҳам “жаннат” деб номланадики, улар салқин, хушбахш жойларга ва жаннат аҳлига лаззат етказадиган оромбахш масканларга тўлиб-тошгандир. Уларнинг остларида, сувдан, сутдан, асалдан ва хамр (май)дан анҳорлар бордир ва жаннат аҳолиси бу анҳорларни ўзлари хоҳлаган томонга буриб қўйишлари мумкин. Жаннат дарахтлари мана шу анҳорлар билан суғорилиб туриладилар ва уларда турли ҳил, бир-бирларига ўхшамаган мева-ю, самаротлар етишиб пишади. Қачонки, уларни жаннат аҳлига тортиқ қилинганда, улар хайрат ичида: “Бу мевалар, биз авваллари тановул қилган меваларга ўхшар экан”, дейдилар. Бунинг маъноси: жаннат самаротлари энг ажойиб таърифга эга деганидир. Уларнинг ҳаммаси ёқимли ва иштаҳани уйғотувчи, ҳамда у ерда нохуш, ёки ёмон меванинг ўзи йўқ. Жаннатга кирганларидан сўнг, жаннат аҳли бир сонияга ҳам лаззатланишдан тўҳтамайдилар ва тотимли, ёқимли озиқ-овқатлар уларга мисли кўрилмаган, абадул-абад роҳатни бахш этиб туради.
Уламолар томонидан берилган биринчи фикрга кўра, бу оятлардаги меваларнинг ўхшашлигидан мурод: улар ердаги мевалар билан номдош [яъни, номи бир], аммо таъмда, ширада бутунлай улардан фарқланади;
Иккинчи тафсирга кўра: жаннат мевалари, ернинг меваларига фақат ранг жиҳатидан ўхшаш, аммо номда фарқланади;
Учинчи тафсирга кўра эса: жаннат мевалари бир-бирларига ўзларининг гўзал ва бетакрор сифатлари билан ўхшаш бўлиб, солиҳ қулларга бирдек роҳат ва лаззат бахш этадилар. Мана шу фикр энг тўғри фикр эканлигида шубҳа йўқ.
Жаннатдаги масканлар, емоқ-ичмоқ ва мевалар ҳақида зикр қилгандан сўнг, Аллоҳ Таъало жаннатдаги жуфтлар ҳақида сўз очди ва уларни энг гўзал тарзда васфлаб берди. Робб Таъало уларни покиза, тоза деди-ю, аммо қандай айбу нуқсонлардан покланган, тозаланганликлари ҳақида айтмади. Бунинг маъноси: улар энг комил ҳолда, ҳар томонлама пок ва тоза бўладилар деганидир. Уларнинг ахлоқлари покиза, баданлари покиза, тиллари покиза ва нигоҳлари покиза бўлади. Уларнинг одоб-ахлоқлари, турмуш ўртоқларига бўлган вафолари ва муҳаббатларида намоён бўлиб, завжлари ҳам уларни гўзал хулқлари, ажойиб фазилатлари, оилавий садоқатлари, нафис ҳатти-ҳаракатлари ва ёқимли нутқлари учун севадилар. Уларнинг жасадлари: ҳайз қонидан, нифос қонидан, манийдан, бавл (сийдик)дан, ахлатдан, балғамдан ва бадбўй ҳидлардан покланган бўлиб, уларнинг ташқи кўринишлари жуда, чиройли, бежирим ва энг комил сувратда бўлади.
وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ كُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِن ثَمَرَةٍ رِّزْقًا قَالُوا هَذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِن قَبْلُ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا وَلَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ
Оят: Иймон келтириб, солиҳ амалларни қилган [қул]ларга, улар учун остларидан анҳорлар оқиб турган жаннатлар борлигини башоратини беринг. Ҳар қачон у[жаннатнинг]нинг мевасидан ризқланишлари учун берилса, [улар]: “Биз бундан аввал ҳам [яъни дунёдалик чоғларимизда ҳам, бу мевалар] билан ризқланган эдик”, дейдилар. Аммо уларга [бир-бирига] ўхшаш нарса [мева]лар берилади. Уларга унда [яъни жаннатда] покиза [ичларидан бирон нопоклик чиқмайдиган ва на гуноҳ, маъсият қилмаган] жуфтлар бор ва улар унда абадий қолажаклар [унда ўлмайдилар ва ундан ҳайдаб чиқарилмайдилар].
Тафсир: [Эй набий! Эй унинг йўлини давом эттираётган мўминлар жамоаси! Чин қалбдан, самимий иймон келтириб, бадан аъзолари билан солиҳ амалларни қилишлик орқали иймонларини тасдиқланган қулларни гўзал башорат билан суюнтиринг. Уларнинг қилган амаллари ҳақиқатдан ҳам солиҳдир, зеро эзгу ишлар бандаларнинг аҳволларини ислоҳ қилади, тартибга келтиради; бу дунёда уларни осойишталик, хотиржамлик билан таъминлаб, охират диёрида буюк ютуққа эриштиради, ҳамда, уларни бало-ю бахтсизликлардан халос қилиб, жаннатга сазовор солиҳ қуллар қаторига олиб кирадики, улар Роҳман бўлган Зотга яқинлашиш саодатига сазовор бўладилар. Шундай экан, уларни жаннатга кириш хабари билан хурсанд қилингки, улар унда ажойиб дарахтлар, бетакрор мева-чевалар, ёқимли салқинлик ва оромбахш маъвони топадилар. Бу боғларнинг номи шунинг учун ҳам “жаннат” деб номланадики, улар салқин, хушбахш жойларга ва жаннат аҳлига лаззат етказадиган оромбахш масканларга тўлиб-тошгандир. Уларнинг остларида, сувдан, сутдан, асалдан ва хамр (май)дан анҳорлар бордир ва жаннат аҳолиси бу анҳорларни ўзлари хоҳлаган томонга буриб қўйишлари мумкин. Жаннат дарахтлари мана шу анҳорлар билан суғорилиб туриладилар ва уларда турли ҳил, бир-бирларига ўхшамаган мева-ю, самаротлар етишиб пишади. Қачонки, уларни жаннат аҳлига тортиқ қилинганда, улар хайрат ичида: “Бу мевалар, биз авваллари тановул қилган меваларга ўхшар экан”, дейдилар. Бунинг маъноси: жаннат самаротлари энг ажойиб таърифга эга деганидир. Уларнинг ҳаммаси ёқимли ва иштаҳани уйғотувчи, ҳамда у ерда нохуш, ёки ёмон меванинг ўзи йўқ. Жаннатга кирганларидан сўнг, жаннат аҳли бир сонияга ҳам лаззатланишдан тўҳтамайдилар ва тотимли, ёқимли озиқ-овқатлар уларга мисли кўрилмаган, абадул-абад роҳатни бахш этиб туради.
Уламолар томонидан берилган биринчи фикрга кўра, бу оятлардаги меваларнинг ўхшашлигидан мурод: улар ердаги мевалар билан номдош [яъни, номи бир], аммо таъмда, ширада бутунлай улардан фарқланади;
Иккинчи тафсирга кўра: жаннат мевалари, ернинг меваларига фақат ранг жиҳатидан ўхшаш, аммо номда фарқланади;
Учинчи тафсирга кўра эса: жаннат мевалари бир-бирларига ўзларининг гўзал ва бетакрор сифатлари билан ўхшаш бўлиб, солиҳ қулларга бирдек роҳат ва лаззат бахш этадилар. Мана шу фикр энг тўғри фикр эканлигида шубҳа йўқ.
Жаннатдаги масканлар, емоқ-ичмоқ ва мевалар ҳақида зикр қилгандан сўнг, Аллоҳ Таъало жаннатдаги жуфтлар ҳақида сўз очди ва уларни энг гўзал тарзда васфлаб берди. Робб Таъало уларни покиза, тоза деди-ю, аммо қандай айбу нуқсонлардан покланган, тозаланганликлари ҳақида айтмади. Бунинг маъноси: улар энг комил ҳолда, ҳар томонлама пок ва тоза бўладилар деганидир. Уларнинг ахлоқлари покиза, баданлари покиза, тиллари покиза ва нигоҳлари покиза бўлади. Уларнинг одоб-ахлоқлари, турмуш ўртоқларига бўлган вафолари ва муҳаббатларида намоён бўлиб, завжлари ҳам уларни гўзал хулқлари, ажойиб фазилатлари, оилавий садоқатлари, нафис ҳатти-ҳаракатлари ва ёқимли нутқлари учун севадилар. Уларнинг жасадлари: ҳайз қонидан, нифос қонидан, манийдан, бавл (сийдик)дан, ахлатдан, балғамдан ва бадбўй ҳидлардан покланган бўлиб, уларнинг ташқи кўринишлари жуда, чиройли, бежирим ва энг комил сувратда бўлади.
Улар ҳар қандай ёмонлик, айб, нуқсон, камчилик ва бадбашараликдан қутулганлар. Бу фазилатли ва муборак жуфтлар бўлиб, уларнинг нутқлари ва нигоҳлари ҳар томонлама нохушлик, ёмонликдан тозалангандир. Нигоҳларини ёт, бегона эркаклардан олиб қочган, тилларини эса, ножўя гап-сўзлардан тийган бўладилар.
Бу муборак оятда, гўзал башорат кимга берилиши, башоратнинг ўзи ва бу башоратга эришишнинг сабаблари келтирилган. Инсонларга бу хуш башоратни етеазувчи даъватчилар, бу — пайғамбар ﷺ, ва у зотнинг йўлини (динини, суннатини) давом эттираётган мусулмонлардир. Бу башорат билан фақат солиҳ амалларни қилаётган мўминларнигина хурсанд қилинади. Башорат деб эса, бу оятда васфланган жаннат боғлари назарда тутилади. Унга эришишнинг бирдан бир йўли эса, саҳиҳ иймон ва солиҳ амалдир! Бошқа йўли йўқ! Шу тариқа Аллоҳ Таъало, энг буюк башоратни, энг буюк башоратчи (Муҳаммад ﷺ), энг буюк амалларни қилган кишиларга етказганини ёд қилди.
Бу оятдан яна шундай маъно келиб чиқадики, мўминларни хушхабар билан суюнтириш, солиҳ амалларга — уларга бериладиган ажрни ва гўзал оқибатни зикр қилишлик билан, мўминларни рағбатлантириш, мақталган, яхши ишлардандир. Айниқса, агар бунинг оқибатида инсонларга солиҳ амалларни бажариш янада осонлашса.
Бир сўз билан айтганда, инсонга берилган хушхабарнинг энг муҳими (ва энг аввалгиси), унинг иймонга келиши ва солиҳ амалларни бажаришидир. Шундай кейингина, дунё билан хайрлашаётган кезида мўминга жаннат башорати бериладики, шу вақтдан бошлаб солиҳлар абадий лаззат ва абадий роҳатга эришадилар. Эй Роббимиз, бизларни бу марҳаматингга мушарраф қил]
https://t.me/tafsirassaadiy
Бу муборак оятда, гўзал башорат кимга берилиши, башоратнинг ўзи ва бу башоратга эришишнинг сабаблари келтирилган. Инсонларга бу хуш башоратни етеазувчи даъватчилар, бу — пайғамбар ﷺ, ва у зотнинг йўлини (динини, суннатини) давом эттираётган мусулмонлардир. Бу башорат билан фақат солиҳ амалларни қилаётган мўминларнигина хурсанд қилинади. Башорат деб эса, бу оятда васфланган жаннат боғлари назарда тутилади. Унга эришишнинг бирдан бир йўли эса, саҳиҳ иймон ва солиҳ амалдир! Бошқа йўли йўқ! Шу тариқа Аллоҳ Таъало, энг буюк башоратни, энг буюк башоратчи (Муҳаммад ﷺ), энг буюк амалларни қилган кишиларга етказганини ёд қилди.
Бу оятдан яна шундай маъно келиб чиқадики, мўминларни хушхабар билан суюнтириш, солиҳ амалларга — уларга бериладиган ажрни ва гўзал оқибатни зикр қилишлик билан, мўминларни рағбатлантириш, мақталган, яхши ишлардандир. Айниқса, агар бунинг оқибатида инсонларга солиҳ амалларни бажариш янада осонлашса.
Бир сўз билан айтганда, инсонга берилган хушхабарнинг энг муҳими (ва энг аввалгиси), унинг иймонга келиши ва солиҳ амалларни бажаришидир. Шундай кейингина, дунё билан хайрлашаётган кезида мўминга жаннат башорати бериладики, шу вақтдан бошлаб солиҳлар абадий лаззат ва абадий роҳатга эришадилар. Эй Роббимиз, бизларни бу марҳаматингга мушарраф қил]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:26.
إِنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ مَثَلًا مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَيَهْدِي بِهِ كَثِيرًا وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ
Оят: Дарҳақиқат, Аллоҳ чивиндан, ёки унданда каттароқ бўлган нарса ҳақида масал келтиришдан уялмайди. Иймон келтирганлар, бу [масал] ҳақ — уларнинг Роббилари томондан келганини биладилар. Аммо куфр келтирганлар: “Аллоҳ бу масал билан нимани ирода қилмоқчи?” дейдилар. Бунинг [орқали, У Зот синамоқчи бўлиб] кўпчиликни залолатга олиб киради ва кўпчиликни ҳидоят [йўли]га чиқаради [яъни, мўминларни иймонларини зиёда қилади ва тўғри йўлида собит қилади]. Аммо, Аллоҳ у [масал] орқали фосиқлардан ўзгасини адаштирмайди.
Тафсир: [Буюк ва марҳаматли Аллоҳ ҳаттоки чивиндек, ёки бошқа майда махлуқотлардек нарсалар ҳақида масал келтиришдан ҳижолат бўлмайди, зеро бунда жуда чуқур маъно ва инсонларга ҳақни баён қилиб беришлик бордир. Аллоҳ Таъало ҳақни гапиришдан ва тушунтиришдан асло ҳаё қилмайди. Бу оят билан Аллоҳ Таъало гуёки, майда махлуқотлар билан масал келтиришни бемаъни нарса деб ҳисоблаётганларга ва Аллоҳга эътироз билдирмоқчи бўлганларга раддия бергандек. Бироқ бундай масаллар эътироз билдириш учун асос бўла олмайди. Аксинча, улар бир марҳаматдирки, улар орқали Аллоҳ Таъало Ўз бандаларига таълим беради ва инсонлар уларга қулоқ солишлари ва миннатдорчилик билан уларни қабул қилишлари шартдир. Мана шунинг учун ҳам, мўминлар, агар масал уларнинг Роббиларидан келган бўлса, уни идрок қилиб, унинг маънолари устида фикр юритишлари лозимлигини тушинадилар. Агар бу масалнинг маъноларини батафсил ҳолда англашга муваффақ бўлсалар, бунинг натижасида уларнинг иймонлари ва билимлари кучаяди. Бордию, бунга эришолмасалар, унинг ҳақлигига ишонишлари ва маъноларини ҳақиқат экани билишлик билан кифояланадилар. Нозил қилинган масалнинг ҳақиқатини бир қисми мўминлар учун яширин қолган бўлса ҳам, улар ўз ишончларида комил қоладилар, зеро уларнинг билганлари шуки, Аллоҳ Таъало бекордан бу масалларни келтиргани йўқ, балки уларнинг ичига буюк маъно ва чексиз раҳматни ўрнатиб қўйгандир. Аммо иймон келтирмаган кофир кимсаларга келсак, улар бемаъни савол бериб: “Бу масал билан Аллоҳ нима демоқчи эди?”, дейдилар. Улар ғазабланиб, саросимага тушадилар, бу [масалларнинг] нинг натижасида эса, худди мўминларнинг иймонларига иймон қўшилгани каби, уларнинг куфрларига ҳам куфр қўшилади. Айнан шунинг учун ҳам, Аллоҳ Таъало қуръоннинг ваҳийси орқали бир тоифа инсонларни адаштиришини, бошқаларини эса тўғри йўлга ҳидоят қилишини айтиб ўтди. Шу тариқа мўминлар ва кофирлар қуръоннинг янгидан нозил қилинган оятларини қабул қиладилар. Бу ҳақда Аллоҳ Таъало деди: «Бирон сура нозил қилинган вақтда уларнинг орасида: «Бу сизларнинг ичингизда қайсингизни иймонини зиёда қилди?» дейдиган кимсалар бор. Аммо, иймон келтирганларнинг иймонлари бундан зиёда бўлди ва улар хурсанд бўлдилар. Бироқ, қалбларида марази бўлганларнинг нопокликлари устига нопокликни [шубҳа устига шубҳани] зиёда қилди ва шунинг учун улар кофир ҳолларидаўладилар» (9:124–125).
Инсонлар учун қуръон оятларини нозил қилинишидан кўра буюкроқ раҳмат, марҳамат йўқдир, аммо шунинг ўзи бир гуруҳ кишилар учун синов, имтиҳон, умидсизликка тушиш ва адашишликка айланиши мумкинки, уларнинг бадбахтликларига бадбахтликни зиёда қилади; бошқалар учун эса, уларни яхшиликларини кўпайтирувчи улуғ неъмат ва икромли атодир. Ўзининг бандалари орасида фарқланишни ўрнатиб қўйган Зот — Пок ва Шарафлидир. Унинг Ўзи ҳақ йўлига ҳидоят қилади ва Унинг Ўзи адаштиради!
Шундан кейин, марҳаматли Аллоҳ хабар бериб айтдики, агар Аллоҳ бир тоифа одамларни залолатга киритадиган бўлса, буни фақат илоҳий ҳикмат ва адолат юзасидан амалга оширади. Робб Таъало, У Зотга итоат қилишдан бош тортган ва ўжарлик билан пайғамбар ﷺга қарши чиққан фосиқларнигина адаштиради. Фисқ ва итоатсизлик бу гуноҳкорларнинг ажралмас хислатларидан бўлиб қолганки, улар бу аҳволни ўзгартиришга уринмайдилар ҳам.
إِنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ مَثَلًا مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَيَهْدِي بِهِ كَثِيرًا وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِينَ
Оят: Дарҳақиқат, Аллоҳ чивиндан, ёки унданда каттароқ бўлган нарса ҳақида масал келтиришдан уялмайди. Иймон келтирганлар, бу [масал] ҳақ — уларнинг Роббилари томондан келганини биладилар. Аммо куфр келтирганлар: “Аллоҳ бу масал билан нимани ирода қилмоқчи?” дейдилар. Бунинг [орқали, У Зот синамоқчи бўлиб] кўпчиликни залолатга олиб киради ва кўпчиликни ҳидоят [йўли]га чиқаради [яъни, мўминларни иймонларини зиёда қилади ва тўғри йўлида собит қилади]. Аммо, Аллоҳ у [масал] орқали фосиқлардан ўзгасини адаштирмайди.
Тафсир: [Буюк ва марҳаматли Аллоҳ ҳаттоки чивиндек, ёки бошқа майда махлуқотлардек нарсалар ҳақида масал келтиришдан ҳижолат бўлмайди, зеро бунда жуда чуқур маъно ва инсонларга ҳақни баён қилиб беришлик бордир. Аллоҳ Таъало ҳақни гапиришдан ва тушунтиришдан асло ҳаё қилмайди. Бу оят билан Аллоҳ Таъало гуёки, майда махлуқотлар билан масал келтиришни бемаъни нарса деб ҳисоблаётганларга ва Аллоҳга эътироз билдирмоқчи бўлганларга раддия бергандек. Бироқ бундай масаллар эътироз билдириш учун асос бўла олмайди. Аксинча, улар бир марҳаматдирки, улар орқали Аллоҳ Таъало Ўз бандаларига таълим беради ва инсонлар уларга қулоқ солишлари ва миннатдорчилик билан уларни қабул қилишлари шартдир. Мана шунинг учун ҳам, мўминлар, агар масал уларнинг Роббиларидан келган бўлса, уни идрок қилиб, унинг маънолари устида фикр юритишлари лозимлигини тушинадилар. Агар бу масалнинг маъноларини батафсил ҳолда англашга муваффақ бўлсалар, бунинг натижасида уларнинг иймонлари ва билимлари кучаяди. Бордию, бунга эришолмасалар, унинг ҳақлигига ишонишлари ва маъноларини ҳақиқат экани билишлик билан кифояланадилар. Нозил қилинган масалнинг ҳақиқатини бир қисми мўминлар учун яширин қолган бўлса ҳам, улар ўз ишончларида комил қоладилар, зеро уларнинг билганлари шуки, Аллоҳ Таъало бекордан бу масалларни келтиргани йўқ, балки уларнинг ичига буюк маъно ва чексиз раҳматни ўрнатиб қўйгандир. Аммо иймон келтирмаган кофир кимсаларга келсак, улар бемаъни савол бериб: “Бу масал билан Аллоҳ нима демоқчи эди?”, дейдилар. Улар ғазабланиб, саросимага тушадилар, бу [масалларнинг] нинг натижасида эса, худди мўминларнинг иймонларига иймон қўшилгани каби, уларнинг куфрларига ҳам куфр қўшилади. Айнан шунинг учун ҳам, Аллоҳ Таъало қуръоннинг ваҳийси орқали бир тоифа инсонларни адаштиришини, бошқаларини эса тўғри йўлга ҳидоят қилишини айтиб ўтди. Шу тариқа мўминлар ва кофирлар қуръоннинг янгидан нозил қилинган оятларини қабул қиладилар. Бу ҳақда Аллоҳ Таъало деди: «Бирон сура нозил қилинган вақтда уларнинг орасида: «Бу сизларнинг ичингизда қайсингизни иймонини зиёда қилди?» дейдиган кимсалар бор. Аммо, иймон келтирганларнинг иймонлари бундан зиёда бўлди ва улар хурсанд бўлдилар. Бироқ, қалбларида марази бўлганларнинг нопокликлари устига нопокликни [шубҳа устига шубҳани] зиёда қилди ва шунинг учун улар кофир ҳолларидаўладилар» (9:124–125).
Инсонлар учун қуръон оятларини нозил қилинишидан кўра буюкроқ раҳмат, марҳамат йўқдир, аммо шунинг ўзи бир гуруҳ кишилар учун синов, имтиҳон, умидсизликка тушиш ва адашишликка айланиши мумкинки, уларнинг бадбахтликларига бадбахтликни зиёда қилади; бошқалар учун эса, уларни яхшиликларини кўпайтирувчи улуғ неъмат ва икромли атодир. Ўзининг бандалари орасида фарқланишни ўрнатиб қўйган Зот — Пок ва Шарафлидир. Унинг Ўзи ҳақ йўлига ҳидоят қилади ва Унинг Ўзи адаштиради!
Шундан кейин, марҳаматли Аллоҳ хабар бериб айтдики, агар Аллоҳ бир тоифа одамларни залолатга киритадиган бўлса, буни фақат илоҳий ҳикмат ва адолат юзасидан амалга оширади. Робб Таъало, У Зотга итоат қилишдан бош тортган ва ўжарлик билан пайғамбар ﷺга қарши чиққан фосиқларнигина адаштиради. Фисқ ва итоатсизлик бу гуноҳкорларнинг ажралмас хислатларидан бўлиб қолганки, улар бу аҳволни ўзгартиришга уринмайдилар ҳам.
Улар ҳидоятнинг ҳақ йўлига нолойиқ бўлганлари сабабли, Аллоҳ Таъалонинг ҳикмати ва донолиги уларни залолатга киритишни тақозо қиларди. Улардан фарқли ўлароқ, солиҳ кишилар самимий иймонга эга бўлдилар ва ўзларини тақво амаллари билан зийнатладилар, шунинг учун Аллоҳнинг раҳмати ва ҳикмати уларни ҳидоятга йўллашни тақозо этарди.
Фисқ-фасод икки турли бўлади:
Биринчи турига: фосиқни дин ва иймондан чиқарувчи итоатсизлик киради. Биз муҳокама қилаётган оятда ҳам, бошқа қуръоний оятларда ҳам фисқнинг айнан шу тури зикр қилинади.
Иккинчи турига эса: инсонни дин доирасидан чиқармайдиган фисқ киради. Унинг мисоли Аллоҳ Таъалонинг: «Эй иймон келтирганлар! Агар сизларга фосиқлик билан танилган одам бир хабарни келтирса, уни аниқлаб кўрингларки, [билиб-билмасдан] бир қавмга мусибат етказиб, қилган ишинглардан надомат чекувчилардан бўлиб қолманглар» (49:6)]
https://t.me/tafsirassaadiy
Фисқ-фасод икки турли бўлади:
Биринчи турига: фосиқни дин ва иймондан чиқарувчи итоатсизлик киради. Биз муҳокама қилаётган оятда ҳам, бошқа қуръоний оятларда ҳам фисқнинг айнан шу тури зикр қилинади.
Иккинчи турига эса: инсонни дин доирасидан чиқармайдиган фисқ киради. Унинг мисоли Аллоҳ Таъалонинг: «Эй иймон келтирганлар! Агар сизларга фосиқлик билан танилган одам бир хабарни келтирса, уни аниқлаб кўрингларки, [билиб-билмасдан] бир қавмга мусибат етказиб, қилган ишинглардан надомат чекувчилардан бўлиб қолманглар» (49:6)]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:27.
الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
Оят: Улар Аллоҳ билан [У Зотни илоҳ деб тан олиб, Унга итоат қилишлари ҳақида] аҳд тузганларидан кейин уни бузувчи, Аллоҳ боғлашга буюрган [қариндошчилик ришталарини] қирқувчи ва ер юзида фасод ёйиб юрувчи кимсалардир. Ана ўшалар [дунё-ю, охиратда] зиён тортгувчилардир.
Тафсир: [Аллоҳ Таъало, бузғунчи бўлган кимсаларни таърифини келтира туриб, энг аввало улар Аллоҳга мийсоқ (ваъда) берганларидан кейин, уни йўққа чиқарувчи эканликларини хабарини берди. Бу (мийсоқ) банданинг аввало Роббиси, сўнгра махлуқотлар олдидаги мажбуриятларига тегишли бўлиб, улар қаттиқ аҳд билан муҳрлангандир. Аммо фосиқ ва бузғунчи бўлган кимсалар бунга умуман беэътибордирлар. Бундан ташқари, улар бу аҳдни, Аллоҳнинг фармонларига лоқайдлик кўрсатиш ва белгилаб берган чегараларидан чиқиш орқали, поймол қиладилар. Шу билан бир қаторда, улар одамлар билан тузган шартнома ва аҳдномаларга нисбатан ҳам ўз мажбуриятларини тўкис бажармайдилар.
Сўнгра уларнинг қабиҳ сифатларини санай туриб, Аллоҳ Таъало уларга боғлашни буюрган нарсаларни кесиб-қирқиб ташлашларини айтди ва бу диннинг кўплаган аҳкомларига тааллуқли. Роббимиз бизларга У Зотга иймон келтириш [Унинг амрлари ва қайтариқларига бўйсуниш] орқали, У билан алоқани тиклаб туришимизни буюрди. Пайғамбар ﷺ га иймон келтириш, уни севиш, уни эъзозлаб, унга нисбатан бўлган мажбуриятларимизни бажариш орқали, у зот ﷺ билан алоқамизни мустаҳкамлашга буюрди. Ота-онамиз, қавм-қариндош, дўст-биродар ва бошқа одамларнинг олдидаги вазифаларимизни адо этиш йўли билан, алоқаларни маҳкамлашни буюрди. Аллоҳ боғлашни амр қилган алоқаларни тиклаш ва ўз мажбуриятларини чиройли тарзда ўташ — мўминларга хос бўлган хислатдир. Фосиқлар эса бу алоқаларни узиб, ўзларининг мажбуриятларига мутлақо бефарқлар. Улар илоҳий фармонларга осий бўлиш, гуноҳ, жиноят, ёвузлик амалларни содир қилиш билан ер юзида фасод тарқатадилар. Бундай нопок хислатларга эга бўлган ҳар қандай киши, батаҳқиқ, бу дунёда ҳам, охиратда ҳам зиён кўрувчи, ютқазувчидир. Фақат мана шундай хислатли кимсалар зиён тортарлар ва уларнинг зиён тортишлари ҳар тарафлама бўлади. Уларнинг бошлаган ҳеч бир ишлари уларга зафар ва ютуқлар олиб келмайди, чунки ҳар бир солиҳ амалнинг муҳим шартларидан бири, бу — саҳиҳ иймондир. Агар киши бундай иймондан маҳрум бўлган бўлса, унинг қилган ҳеч бир амали солиҳ бўлмайди. Бундай йўқотувга фақат кофирлар мубталодирлар. Лекин зиённинг (хусроннинг) яна бир кўриниши борки, унга инсон нафақат куфр сабабли, балки осийлиги ва мустаҳаб ишларга эътиборсизлиги билан кириб қолиши мумкин. Зиённинг бу тури ҳақида Аллоҳ Таъало шундай деди: «Аср [вақти] га қасам [ёки: вақтга қасам]. Дарҳақиқат, ҳар бир инсон зиён [йўқотув, ютқазиш] устидадир. Магарам, иймон келтирган, солиҳ амаллар қилган, бир-бирларига ҳақни васият қилган ва бир-бирларига [бу ҳақ йўлида] сабрни васият қилганлардан ташқари [қолган ҳаммаси очиқ зиённи устида] (103:1-3).
Бу ютқазув ва бу хусрондан ҳеч ким қутула олмайди, магарам, саҳиҳ иймон [саҳиҳ ақида бўлган аҳли сунна ақидаси]ни мустаҳкам тутган, солиҳ амалларни [Аллоҳни юзини истаб, пайғамбарини суннатига мувофиқ] бажарган, ҳақни дастурул-амал қилиб олишни бир-бирларига васият қилган ва [бу чақирув йўлида дуч келган озор-азиятларга] сабр қилишни бир-бирларига васият қилганларгина бундан мустасно. Бу зиённинг моҳияти шундаки, инсон эришиши мумкин бўлган яхшиликдан маҳрум бўлади]
https://t.me/tafsirassaadiy
الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
Оят: Улар Аллоҳ билан [У Зотни илоҳ деб тан олиб, Унга итоат қилишлари ҳақида] аҳд тузганларидан кейин уни бузувчи, Аллоҳ боғлашга буюрган [қариндошчилик ришталарини] қирқувчи ва ер юзида фасод ёйиб юрувчи кимсалардир. Ана ўшалар [дунё-ю, охиратда] зиён тортгувчилардир.
Тафсир: [Аллоҳ Таъало, бузғунчи бўлган кимсаларни таърифини келтира туриб, энг аввало улар Аллоҳга мийсоқ (ваъда) берганларидан кейин, уни йўққа чиқарувчи эканликларини хабарини берди. Бу (мийсоқ) банданинг аввало Роббиси, сўнгра махлуқотлар олдидаги мажбуриятларига тегишли бўлиб, улар қаттиқ аҳд билан муҳрлангандир. Аммо фосиқ ва бузғунчи бўлган кимсалар бунга умуман беэътибордирлар. Бундан ташқари, улар бу аҳдни, Аллоҳнинг фармонларига лоқайдлик кўрсатиш ва белгилаб берган чегараларидан чиқиш орқали, поймол қиладилар. Шу билан бир қаторда, улар одамлар билан тузган шартнома ва аҳдномаларга нисбатан ҳам ўз мажбуриятларини тўкис бажармайдилар.
Сўнгра уларнинг қабиҳ сифатларини санай туриб, Аллоҳ Таъало уларга боғлашни буюрган нарсаларни кесиб-қирқиб ташлашларини айтди ва бу диннинг кўплаган аҳкомларига тааллуқли. Роббимиз бизларга У Зотга иймон келтириш [Унинг амрлари ва қайтариқларига бўйсуниш] орқали, У билан алоқани тиклаб туришимизни буюрди. Пайғамбар ﷺ га иймон келтириш, уни севиш, уни эъзозлаб, унга нисбатан бўлган мажбуриятларимизни бажариш орқали, у зот ﷺ билан алоқамизни мустаҳкамлашга буюрди. Ота-онамиз, қавм-қариндош, дўст-биродар ва бошқа одамларнинг олдидаги вазифаларимизни адо этиш йўли билан, алоқаларни маҳкамлашни буюрди. Аллоҳ боғлашни амр қилган алоқаларни тиклаш ва ўз мажбуриятларини чиройли тарзда ўташ — мўминларга хос бўлган хислатдир. Фосиқлар эса бу алоқаларни узиб, ўзларининг мажбуриятларига мутлақо бефарқлар. Улар илоҳий фармонларга осий бўлиш, гуноҳ, жиноят, ёвузлик амалларни содир қилиш билан ер юзида фасод тарқатадилар. Бундай нопок хислатларга эга бўлган ҳар қандай киши, батаҳқиқ, бу дунёда ҳам, охиратда ҳам зиён кўрувчи, ютқазувчидир. Фақат мана шундай хислатли кимсалар зиён тортарлар ва уларнинг зиён тортишлари ҳар тарафлама бўлади. Уларнинг бошлаган ҳеч бир ишлари уларга зафар ва ютуқлар олиб келмайди, чунки ҳар бир солиҳ амалнинг муҳим шартларидан бири, бу — саҳиҳ иймондир. Агар киши бундай иймондан маҳрум бўлган бўлса, унинг қилган ҳеч бир амали солиҳ бўлмайди. Бундай йўқотувга фақат кофирлар мубталодирлар. Лекин зиённинг (хусроннинг) яна бир кўриниши борки, унга инсон нафақат куфр сабабли, балки осийлиги ва мустаҳаб ишларга эътиборсизлиги билан кириб қолиши мумкин. Зиённинг бу тури ҳақида Аллоҳ Таъало шундай деди: «Аср [вақти] га қасам [ёки: вақтга қасам]. Дарҳақиқат, ҳар бир инсон зиён [йўқотув, ютқазиш] устидадир. Магарам, иймон келтирган, солиҳ амаллар қилган, бир-бирларига ҳақни васият қилган ва бир-бирларига [бу ҳақ йўлида] сабрни васият қилганлардан ташқари [қолган ҳаммаси очиқ зиённи устида] (103:1-3).
Бу ютқазув ва бу хусрондан ҳеч ким қутула олмайди, магарам, саҳиҳ иймон [саҳиҳ ақида бўлган аҳли сунна ақидаси]ни мустаҳкам тутган, солиҳ амалларни [Аллоҳни юзини истаб, пайғамбарини суннатига мувофиқ] бажарган, ҳақни дастурул-амал қилиб олишни бир-бирларига васият қилган ва [бу чақирув йўлида дуч келган озор-азиятларга] сабр қилишни бир-бирларига васият қилганларгина бундан мустасно. Бу зиённинг моҳияти шундаки, инсон эришиши мумкин бўлган яхшиликдан маҳрум бўлади]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:28.
كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَكُنتُمْ أَمْوَاتًا فَأَحْيَاكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ
Оят: [Эй мушриклар!] қандай қилиб Аллоҳга куфр келтирасизлар, ахир [бундан аввал] жонсиз эдингиз — У сизларга ҳаёт бахш этди [ва бу дунёга яратди]. Сўнгра сизларни ўлдиради, сўнгра [яна бир бор қиёмат кунида] тирилтиради ва [барчангиз] Унга [Унинг қазосига] қайтарилажаксиз.
Тафсир: [Бу савол — таажжуб, қоралаш ва айблашни билдиради. Эй одамлар! Қандай қилиб, сизларни йўқдан бор қилган ва сон-саноқсиз неъматлар билан сийлаган, ҳаёт муддатингиз тугаганда сизларни ўлдирадиган ва қабр ҳаётини ўзидаёқ мукофотлайдиган ёки жазолайдиган, сизларни тирилтирганидан кейин иккинчи бор ҳаётга қайтариб, қилган ҳар бир амалингизни тўкис ажр, ёки жазо билан тақдирлайдиган Аллоҳга иймон келтиришдан бош тортасиз? Сизлар У Зотнинг амри остидадирсиз, Унга қарамсиз ва У Зотнинг кавний қонунларига бўйсуниб яшамоқдасиз, сўнгра эса, У Зотнинг динига асосланган қонунлар бўйича ҳукм қилинасиз. Хўш, Роббингизга иймон келтиришдан бош тортишга қандай ҳаддинглар сиғди?! Ахир бу каби кофирлик — улкан жаҳолат ва даҳшатли нодонлик эмасми?! Албатта Роббингиздан қўрқиб, Унга шукр қилиб, Унга сидқидилдан иймон келтириб, азобидан огоҳ бўлиб, мукофотидан умид қилиб яшашингиз шарт.]
https://t.me/tafsirassaadiy
كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَكُنتُمْ أَمْوَاتًا فَأَحْيَاكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ
Оят: [Эй мушриклар!] қандай қилиб Аллоҳга куфр келтирасизлар, ахир [бундан аввал] жонсиз эдингиз — У сизларга ҳаёт бахш этди [ва бу дунёга яратди]. Сўнгра сизларни ўлдиради, сўнгра [яна бир бор қиёмат кунида] тирилтиради ва [барчангиз] Унга [Унинг қазосига] қайтарилажаксиз.
Тафсир: [Бу савол — таажжуб, қоралаш ва айблашни билдиради. Эй одамлар! Қандай қилиб, сизларни йўқдан бор қилган ва сон-саноқсиз неъматлар билан сийлаган, ҳаёт муддатингиз тугаганда сизларни ўлдирадиган ва қабр ҳаётини ўзидаёқ мукофотлайдиган ёки жазолайдиган, сизларни тирилтирганидан кейин иккинчи бор ҳаётга қайтариб, қилган ҳар бир амалингизни тўкис ажр, ёки жазо билан тақдирлайдиган Аллоҳга иймон келтиришдан бош тортасиз? Сизлар У Зотнинг амри остидадирсиз, Унга қарамсиз ва У Зотнинг кавний қонунларига бўйсуниб яшамоқдасиз, сўнгра эса, У Зотнинг динига асосланган қонунлар бўйича ҳукм қилинасиз. Хўш, Роббингизга иймон келтиришдан бош тортишга қандай ҳаддинглар сиғди?! Ахир бу каби кофирлик — улкан жаҳолат ва даҳшатли нодонлик эмасми?! Албатта Роббингиздан қўрқиб, Унга шукр қилиб, Унга сидқидилдан иймон келтириб, азобидан огоҳ бўлиб, мукофотидан умид қилиб яшашингиз шарт.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:29.
هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُم مَّا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
Оят: У сизлар учун ер юзида мавжуд бўлган барча [сиз фойдаланаётган яхши] нарсани яратди, сўнгра эса самога юзланди [яратишга киришди] ва уни етти [осмон] ҳолига келтириб тўғрилади. Ва фақат Унинг Ўзи барча нарсани [мукаммал равишда] билувчи Зотдир.
Тафсир: [Ер юзидаги барча неъматларни Аллоҳ Таъало инсонлар учун Ўз раҳмати билан яратди, токи улар бу нарсалардан фойдаланиб, лаззатлансинлар ва ўзларига тегишли хулосалар чиқарсинлар. Бу улуғвор оят шунга далолат қиладики, ер юзида мавжуд бўлган нарсаларнинг ҳаммаси ҳалол ва тоза, токи бунинг акси исботланмагунча, зеро Аллоҳ Таъало инсонларга бўлган раҳматини ёд этиб ўтди. Яна, бу оятга асосланиб, барча зарарли ва мункар бўлган нарсалар таъқиқланган деб айтиш мумкин, чунки Аллоҳ Таоло инсонларга, фақат уларга фойдаси тегадиган нарсаларни яратиб берди. Демак одамларнинг, бунинг чегарасидан ташқарига чиқадиган нарсаларни истеъмол қилишга ҳақлари йўқ. Одам боласига зарари ва ёмонлиги тегадиган нарсаларни таъқиқлаш билан, Аллоҳ Таъало уларга Ўз раҳматини намойиш қилди.
Оят давомида, Робб Таъало ерни яратиб бўлганидан кейин, осмонга юзлангани ҳақида хабар бермоқда. Оятдаги “Истава” феъли, қуръони каримда уч турдаги маънода ишлатилади:
1) Агар бу феъл умуман сўз қўшимчасиз келса: “камолотга етганлик”, “балоғат” маъноларини англатади. Масалан: Аллоҳ Таъало, Мусо (алайҳис-салом)ни қиссасини келтира туриб, бу феълни айни шу маънода ишлатди ва дедики: «Қачонки у вояга етиб, мукаммал бўлганида (ваставаа), унга ҳикмат ва илмни бердик» (28:14);
2) Агар “истава” феъли, олийликка, юксакликка ишора қилувчи сўз қўшимчаси (على 'ала) билан келса, унинг маъноси: “юксалиш”, “баландлаш”, “кўтарилиш”дир. Бу маънода “истиво” феълини Аллоҳ Таъало “То ҳа” сурасининг 5-оятида келтириб, шундай деган: «Роҳман бўлган Зот — аршга юксалди (иставаа 'алал-арш)»;
Яна бир оятда: «У Зот барча жуфт [ҳайвон]ларни яратган ва сизга кемалар, ҳамда чорва ҳайвонларидан [устларига] минадиган нарсаларни қилди. Токи сиз уларнинг устига ўрнашгайсизлар...» (43:12–13). Бу оятда ҳам устига кўтарилиш, ўрнашиш маъноси берилган;
3) Агар “истава” феъли йўналишга ишора қилувчи сўз қўшимчаси билан келса, унинг маъноси: “юзланиш”, “йўналиш” деганидир. Бу оятдаги маъно — айнан учинчи маънода келган.
Ерни яратиб бўлгандан сўнг, Аллоҳ Таъало осмонни халқ қилишга киришди ва уни етти осмон қилиб ўрнатди. Аллоҳ уларга [яъни етти осмонларга] энг мукамал кўринишни ато этди ва албатта, У ҳар бир жон устида илмга Эгадир. У Зот, ерга нималар тушаётганини ва ундан нималар чиқаётганини, осмондан ерга нималар нозил бўлиб ва осмонларга нималар кўтарилаётганини яхши билувчидир. У барча яширин ва ошкор нарсалардан Хабардор. Бу ва бошқа оятларда, Аллоҳ Таъало оламларнинг яратилишини зикр қилиш билан бир қаторда, Ўзининг илоҳий билимини ҳам ёд қилиб ўтади. Аллоҳ Таъало деди: «Ва сиз ўз сўзларингизни сир сақлайсизми, ёки уларни ошкора айтасизми, албатта, У қалблардаги [нарсалар]ни билгувчидир. Наҳотки Яратувчи бўлган Зот [бу ишларни] билмаса, ваҳолангки У Латийф [тафсилот, икир-чикиргача ҳамма нарсани билувчи, ёки мулойим], Хобийр [ҳар бир нарсадан мукаммал равишда хабардор Зот]дир» (67:13–14).
Бунинг сабаби эса шундаки, махлуқотларнинг яратилиши, Аллоҳнинг билими, ҳикмати ва қудратига далолат қилувчи энг ишончли исботдир]
https://t.me/tafsirassaadiy
هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُم مَّا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
Оят: У сизлар учун ер юзида мавжуд бўлган барча [сиз фойдаланаётган яхши] нарсани яратди, сўнгра эса самога юзланди [яратишга киришди] ва уни етти [осмон] ҳолига келтириб тўғрилади. Ва фақат Унинг Ўзи барча нарсани [мукаммал равишда] билувчи Зотдир.
Тафсир: [Ер юзидаги барча неъматларни Аллоҳ Таъало инсонлар учун Ўз раҳмати билан яратди, токи улар бу нарсалардан фойдаланиб, лаззатлансинлар ва ўзларига тегишли хулосалар чиқарсинлар. Бу улуғвор оят шунга далолат қиладики, ер юзида мавжуд бўлган нарсаларнинг ҳаммаси ҳалол ва тоза, токи бунинг акси исботланмагунча, зеро Аллоҳ Таъало инсонларга бўлган раҳматини ёд этиб ўтди. Яна, бу оятга асосланиб, барча зарарли ва мункар бўлган нарсалар таъқиқланган деб айтиш мумкин, чунки Аллоҳ Таоло инсонларга, фақат уларга фойдаси тегадиган нарсаларни яратиб берди. Демак одамларнинг, бунинг чегарасидан ташқарига чиқадиган нарсаларни истеъмол қилишга ҳақлари йўқ. Одам боласига зарари ва ёмонлиги тегадиган нарсаларни таъқиқлаш билан, Аллоҳ Таъало уларга Ўз раҳматини намойиш қилди.
Оят давомида, Робб Таъало ерни яратиб бўлганидан кейин, осмонга юзлангани ҳақида хабар бермоқда. Оятдаги “Истава” феъли, қуръони каримда уч турдаги маънода ишлатилади:
1) Агар бу феъл умуман сўз қўшимчасиз келса: “камолотга етганлик”, “балоғат” маъноларини англатади. Масалан: Аллоҳ Таъало, Мусо (алайҳис-салом)ни қиссасини келтира туриб, бу феълни айни шу маънода ишлатди ва дедики: «Қачонки у вояга етиб, мукаммал бўлганида (ваставаа), унга ҳикмат ва илмни бердик» (28:14);
2) Агар “истава” феъли, олийликка, юксакликка ишора қилувчи сўз қўшимчаси (على 'ала) билан келса, унинг маъноси: “юксалиш”, “баландлаш”, “кўтарилиш”дир. Бу маънода “истиво” феълини Аллоҳ Таъало “То ҳа” сурасининг 5-оятида келтириб, шундай деган: «Роҳман бўлган Зот — аршга юксалди (иставаа 'алал-арш)»;
Яна бир оятда: «У Зот барча жуфт [ҳайвон]ларни яратган ва сизга кемалар, ҳамда чорва ҳайвонларидан [устларига] минадиган нарсаларни қилди. Токи сиз уларнинг устига ўрнашгайсизлар...» (43:12–13). Бу оятда ҳам устига кўтарилиш, ўрнашиш маъноси берилган;
3) Агар “истава” феъли йўналишга ишора қилувчи сўз қўшимчаси билан келса, унинг маъноси: “юзланиш”, “йўналиш” деганидир. Бу оятдаги маъно — айнан учинчи маънода келган.
Ерни яратиб бўлгандан сўнг, Аллоҳ Таъало осмонни халқ қилишга киришди ва уни етти осмон қилиб ўрнатди. Аллоҳ уларга [яъни етти осмонларга] энг мукамал кўринишни ато этди ва албатта, У ҳар бир жон устида илмга Эгадир. У Зот, ерга нималар тушаётганини ва ундан нималар чиқаётганини, осмондан ерга нималар нозил бўлиб ва осмонларга нималар кўтарилаётганини яхши билувчидир. У барча яширин ва ошкор нарсалардан Хабардор. Бу ва бошқа оятларда, Аллоҳ Таъало оламларнинг яратилишини зикр қилиш билан бир қаторда, Ўзининг илоҳий билимини ҳам ёд қилиб ўтади. Аллоҳ Таъало деди: «Ва сиз ўз сўзларингизни сир сақлайсизми, ёки уларни ошкора айтасизми, албатта, У қалблардаги [нарсалар]ни билгувчидир. Наҳотки Яратувчи бўлган Зот [бу ишларни] билмаса, ваҳолангки У Латийф [тафсилот, икир-чикиргача ҳамма нарсани билувчи, ёки мулойим], Хобийр [ҳар бир нарсадан мукаммал равишда хабардор Зот]дир» (67:13–14).
Бунинг сабаби эса шундаки, махлуқотларнинг яратилиши, Аллоҳнинг билими, ҳикмати ва қудратига далолат қилувчи энг ишончли исботдир]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:30.
وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ
Оят: Қачонки, Роббингиз малоика [фаришта]ларга: “Мен ер юзида [унда яшайдиган] халифа ўрнатмоқчиман”, деганида, улар: “Унда [ерда] фасод тарқатадиган ва қон тўкадиган кимсани ўрнатмоқчимисан? [Бунинг ҳикмати нимада, эй Роббимиз?!] Ахир биз Сенинг ҳамдинг ила, Сенга тасбеҳ айтиб, Сени муқаддаслаб турибмиз-ку”, дедилар. Аллоҳ [бунга жавоб бериб] деди: “Мен сиз билмаган нарсаларни [ҳикматини] биламан”.
Тафсир: [Буюк Аллоҳ, энг аввалда Одам Атонинг яралиши қандай бўлгани ва бошқа махлуқотлар устидан унинг эгаллаган мавқеи ҳақида хақида хабар берди. Одам (алайҳис-саломни) яратишни ирода қилар экан, Аллоҳ Таъало бу ҳақда фаришталарга билдирди. Шунингдек, уни [Одамни] ер юзида халифа қилиб ўрнатиш истаги борлигини ҳам айтди. Шунда фаришталар: “Эй Роббимиз! Наҳотки Сен ер юзида гуноҳлар ва қон тўкиш орқали, фисқ-фасод тарқатадиган кимсани яратмоқчи бўлсанг?!”, дедилар. Малоикаларнинг бу сўзлари, умумийдан кейин қисмийни зикр қилишнинг яққол мисолидир, зеро қон тўкиш ҳам бузғунчиликнинг бир кўринишидир. Бу билан фаришталар, қотилликнинг нақадар оғир гуноҳ эканини таъкидлаб ўтдилар ва Одам боласининг зурриётлари ер юзида айнан шу жиноятни содир этишлари ҳақидаги таҳминларини билдирдилар. Шу билан бирга, улар Аллоҳ Таъалога нисбатан ҳурмат-эҳтиромни ва У Зот ҳар қандай ёмонликдан, ҳар қандай айбу нуқсондан пок эканлигини унутганлари йўқ. Улар Аллоҳ Таъалога энг гўзал ва комил суратда ибодат қилишларини У Зотни, Унинг мукаммаллигига ва олийлигига ярашадиган тарзда ҳамдлашларини ёд этдилар. Яна шу билан бирга, У Зотни муқаддаслашларини ҳам тилга олдилар. Уламолар томонидан билдирилган фикрга кўра, фаришталарнинг “Нуқоддису лак” деган сўзлари: “Сенга тақдис айтиб, Сени муқаддаслаймиз” деганидир. Бундан хулоса қилиб айтиш мумкинки, фаришталар Аллоҳдан ўзгасини пок ва муқаддас деб ҳисобламайдилар. Бошқа тафсирга кўра, бу сўзлар: “Биз ўзимизни Сен учун [Сенинг ибодатинг учун] пок тутамиз”, дегани. Яъни, фаришталар Аллоҳ Таъалони севиш билан, У Зотдан қўрқиш билан ва У Зотни улуғлаш билан, ўзларининг ахлоқларини олижаноб фазилатлар билан поклайдилар. Бунга жавоб бериб, Аллоҳ Таъало деди: “Бу халифам ҳақидаги сизга аён бўлмаган нарсаларнинг илми Менда. Сизларнинг бу айтган сўзларингиз таҳминларингизга қурилгандир, аммо барча ғайбий ва ошкор ишлар фақат Менга маълумдир. Бу халифани яратишликда, ёмонликдан кўра, кўпроқ хайр ва яхшиликлар бор”. Аллоҳ Таъало, Одам (алайҳис-салом)нинг зурриётларидан пайғамбарларни, сиддиқларни, солиҳларни, Аллоҳ йўлида ўтган шаҳидларни ва авлиёларни танлаб олдики, бу билан Ўз махлуқотларига оят-аломатларини кўрсатмоқчи бўлди. Ҳамда ер юзидаги синов-имтиҳон орқали инсонлар қалбидаги яхшилик ва ёмонликни юзага чиқариш, итоаткор бандаларини, итоатсизларидан ажратиб олиш, Иблиснинг катта бир ёлғонини ошкор қилмоқчи бўлиб, инсонга У Зотнинг йўлида курашиш имкониятини берди ва бошқа мавжудотлар қодир бўлмаган Аллоҳнинг буйруқларини бажариши орқали, уни синовдан ўтказди. Инсонни яратилишидаги олий ҳикмат мана шундан иборат ва ҳикматнинг мана шу кичиккина қисми, инсонни яратиш учун муҳим асослардан бири бўла олади.]
https://t.me/tafsirassaadiy
وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ
Оят: Қачонки, Роббингиз малоика [фаришта]ларга: “Мен ер юзида [унда яшайдиган] халифа ўрнатмоқчиман”, деганида, улар: “Унда [ерда] фасод тарқатадиган ва қон тўкадиган кимсани ўрнатмоқчимисан? [Бунинг ҳикмати нимада, эй Роббимиз?!] Ахир биз Сенинг ҳамдинг ила, Сенга тасбеҳ айтиб, Сени муқаддаслаб турибмиз-ку”, дедилар. Аллоҳ [бунга жавоб бериб] деди: “Мен сиз билмаган нарсаларни [ҳикматини] биламан”.
Тафсир: [Буюк Аллоҳ, энг аввалда Одам Атонинг яралиши қандай бўлгани ва бошқа махлуқотлар устидан унинг эгаллаган мавқеи ҳақида хақида хабар берди. Одам (алайҳис-саломни) яратишни ирода қилар экан, Аллоҳ Таъало бу ҳақда фаришталарга билдирди. Шунингдек, уни [Одамни] ер юзида халифа қилиб ўрнатиш истаги борлигини ҳам айтди. Шунда фаришталар: “Эй Роббимиз! Наҳотки Сен ер юзида гуноҳлар ва қон тўкиш орқали, фисқ-фасод тарқатадиган кимсани яратмоқчи бўлсанг?!”, дедилар. Малоикаларнинг бу сўзлари, умумийдан кейин қисмийни зикр қилишнинг яққол мисолидир, зеро қон тўкиш ҳам бузғунчиликнинг бир кўринишидир. Бу билан фаришталар, қотилликнинг нақадар оғир гуноҳ эканини таъкидлаб ўтдилар ва Одам боласининг зурриётлари ер юзида айнан шу жиноятни содир этишлари ҳақидаги таҳминларини билдирдилар. Шу билан бирга, улар Аллоҳ Таъалога нисбатан ҳурмат-эҳтиромни ва У Зот ҳар қандай ёмонликдан, ҳар қандай айбу нуқсондан пок эканлигини унутганлари йўқ. Улар Аллоҳ Таъалога энг гўзал ва комил суратда ибодат қилишларини У Зотни, Унинг мукаммаллигига ва олийлигига ярашадиган тарзда ҳамдлашларини ёд этдилар. Яна шу билан бирга, У Зотни муқаддаслашларини ҳам тилга олдилар. Уламолар томонидан билдирилган фикрга кўра, фаришталарнинг “Нуқоддису лак” деган сўзлари: “Сенга тақдис айтиб, Сени муқаддаслаймиз” деганидир. Бундан хулоса қилиб айтиш мумкинки, фаришталар Аллоҳдан ўзгасини пок ва муқаддас деб ҳисобламайдилар. Бошқа тафсирга кўра, бу сўзлар: “Биз ўзимизни Сен учун [Сенинг ибодатинг учун] пок тутамиз”, дегани. Яъни, фаришталар Аллоҳ Таъалони севиш билан, У Зотдан қўрқиш билан ва У Зотни улуғлаш билан, ўзларининг ахлоқларини олижаноб фазилатлар билан поклайдилар. Бунга жавоб бериб, Аллоҳ Таъало деди: “Бу халифам ҳақидаги сизга аён бўлмаган нарсаларнинг илми Менда. Сизларнинг бу айтган сўзларингиз таҳминларингизга қурилгандир, аммо барча ғайбий ва ошкор ишлар фақат Менга маълумдир. Бу халифани яратишликда, ёмонликдан кўра, кўпроқ хайр ва яхшиликлар бор”. Аллоҳ Таъало, Одам (алайҳис-салом)нинг зурриётларидан пайғамбарларни, сиддиқларни, солиҳларни, Аллоҳ йўлида ўтган шаҳидларни ва авлиёларни танлаб олдики, бу билан Ўз махлуқотларига оят-аломатларини кўрсатмоқчи бўлди. Ҳамда ер юзидаги синов-имтиҳон орқали инсонлар қалбидаги яхшилик ва ёмонликни юзага чиқариш, итоаткор бандаларини, итоатсизларидан ажратиб олиш, Иблиснинг катта бир ёлғонини ошкор қилмоқчи бўлиб, инсонга У Зотнинг йўлида курашиш имкониятини берди ва бошқа мавжудотлар қодир бўлмаган Аллоҳнинг буйруқларини бажариши орқали, уни синовдан ўтказди. Инсонни яратилишидаги олий ҳикмат мана шундан иборат ва ҳикматнинг мана шу кичиккина қисми, инсонни яратиш учун муҳим асослардан бири бўла олади.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:31.
وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ
Оят: Ва [Аллоҳ ﷻ, Одам алайҳис-саломни фаришталардан устунлигини билдириш учун] Одамга барча нарсаларнинг исмларини ўргатди, сўнгра [ўша исмланган нарсаларни] фаришталарга рўбарў қилди ва: “Агар рост гапираётган бўлсангиз, Менга ана шу нарсаларнинг исмларини айтиб беринг”, деди.
Тафсир: [Фаришталарнинг аввалги айтиб ўтган сўзлари, уларни Аллоҳнинг халифасидан устун эканликларига ишора қилган эди, шунинг учун, буюк Аллоҳ уларга Одамнинг фазилатларини баён қилди ва Одамни улардан устунлиги борлигига фаришталарни ишонтиришни хоҳлади. У Зот Одамга барча махлуқотлар ва барча нарсаларнинг исмларини, уларнинг маъноларини, ҳаттоки, кичиклаш, эркалаш шаклларигача, масалан: “ликоп” дейилса, унинг кичрайтирилган шакли — “ликопча”гача ўргатди. Шундан сўнг, Аллоҳ Таъало бу мавжудотлар ва нарсаларни фаришталарга кўрсатдики, бу билан уларни имтиҳон қилмоқчи бўлди ва деди: “Агар Менинг ер юзига сайлаган халифамдан устунлигингиз ҳақидаги таҳминларингизда содиқ бўлсангиз, у ҳолда Менга мана шу махлуқотларнинг номларини айтиб беринг”.]
https://t.me/tafsirassaadiy
وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ
Оят: Ва [Аллоҳ ﷻ, Одам алайҳис-саломни фаришталардан устунлигини билдириш учун] Одамга барча нарсаларнинг исмларини ўргатди, сўнгра [ўша исмланган нарсаларни] фаришталарга рўбарў қилди ва: “Агар рост гапираётган бўлсангиз, Менга ана шу нарсаларнинг исмларини айтиб беринг”, деди.
Тафсир: [Фаришталарнинг аввалги айтиб ўтган сўзлари, уларни Аллоҳнинг халифасидан устун эканликларига ишора қилган эди, шунинг учун, буюк Аллоҳ уларга Одамнинг фазилатларини баён қилди ва Одамни улардан устунлиги борлигига фаришталарни ишонтиришни хоҳлади. У Зот Одамга барча махлуқотлар ва барча нарсаларнинг исмларини, уларнинг маъноларини, ҳаттоки, кичиклаш, эркалаш шаклларигача, масалан: “ликоп” дейилса, унинг кичрайтирилган шакли — “ликопча”гача ўргатди. Шундан сўнг, Аллоҳ Таъало бу мавжудотлар ва нарсаларни фаришталарга кўрсатдики, бу билан уларни имтиҳон қилмоқчи бўлди ва деди: “Агар Менинг ер юзига сайлаган халифамдан устунлигингиз ҳақидаги таҳминларингизда содиқ бўлсангиз, у ҳолда Менга мана шу махлуқотларнинг номларини айтиб беринг”.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:32.
قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّكَ أَنتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ
Оят: [Фаришталар] дедилар: “[Эй Аллоҳ] — Сен [барча айбу нуқсонлардан] Поксан! Биз, Сен билдирган илмдан бошқа илмга эга эмасмиз. Дарҳақиқат, Сен [энг мукамал равишда] Билувчи, [энг олий] Ҳикмат Эгасидирсан.
Тафсир: [Фаришталар Аллоҳга жавоб бериб: “Эй Роббимиз! Сен пок ва шарафлисан! Бизни Сенга эътироз билдиришга, ва Сенинг иродангга қарши чиқишга ҳеч қандай ҳаққимиз йўқ. Бизларга, Сен Ўзингнинг раҳматинг ва кароматингдан ўргатганган нарсалардан бошқаси маълум эмас. Бироқ Сенга, бутун жонзотлар ҳақидаги илмлар маълум ва осмонлару ердаги, ҳаттоки энг майда зарралар ҳам Сенинг илминг остидан чиқиб кета олмайди. Сен энг комил ҳикмат Соҳибисанки, у Сенинг барча махлуқотларинг ва буйруқларингга тааллуқлидир. Сен яратган мавжудотлар ва Сенинг амрларинг илоҳий ҳикмат ва донолик билан тўлиб тошгандир.
Ҳикмат — деганда, барча нарсани ўзини ўрнига, ўз мақомига қўйишлик назарда тутилади. Малоикалар Аллоҳ Таъалонинг мукаммал илми ва илоҳий ҳикматини эътироф қилдилар, ҳамда ўзларининг ҳаттоки энг кичик нарсаларни мустақил билишдаги ожизликларини тан олдилар. Уларга, авваллари билмаган нарсаларини билдиришлик билан, Аллоҳ Таъало Ўзининг улкан раҳматини кўрсатганига амин бўлдилар.]
https://t.me/tafsirassaadiy
قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّكَ أَنتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ
Оят: [Фаришталар] дедилар: “[Эй Аллоҳ] — Сен [барча айбу нуқсонлардан] Поксан! Биз, Сен билдирган илмдан бошқа илмга эга эмасмиз. Дарҳақиқат, Сен [энг мукамал равишда] Билувчи, [энг олий] Ҳикмат Эгасидирсан.
Тафсир: [Фаришталар Аллоҳга жавоб бериб: “Эй Роббимиз! Сен пок ва шарафлисан! Бизни Сенга эътироз билдиришга, ва Сенинг иродангга қарши чиқишга ҳеч қандай ҳаққимиз йўқ. Бизларга, Сен Ўзингнинг раҳматинг ва кароматингдан ўргатганган нарсалардан бошқаси маълум эмас. Бироқ Сенга, бутун жонзотлар ҳақидаги илмлар маълум ва осмонлару ердаги, ҳаттоки энг майда зарралар ҳам Сенинг илминг остидан чиқиб кета олмайди. Сен энг комил ҳикмат Соҳибисанки, у Сенинг барча махлуқотларинг ва буйруқларингга тааллуқлидир. Сен яратган мавжудотлар ва Сенинг амрларинг илоҳий ҳикмат ва донолик билан тўлиб тошгандир.
Ҳикмат — деганда, барча нарсани ўзини ўрнига, ўз мақомига қўйишлик назарда тутилади. Малоикалар Аллоҳ Таъалонинг мукаммал илми ва илоҳий ҳикматини эътироф қилдилар, ҳамда ўзларининг ҳаттоки энг кичик нарсаларни мустақил билишдаги ожизликларини тан олдилар. Уларга, авваллари билмаган нарсаларини билдиришлик билан, Аллоҳ Таъало Ўзининг улкан раҳматини кўрсатганига амин бўлдилар.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:33.
قَالَ يَا آدَمُ أَنبِئْهُم بِأَسْمَائِهِمْ فَلَمَّا أَنبَأَهُم بِأَسْمَائِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ
Оят: У [Аллоҳ] деди: “Эй Одам, улар [фаришта]ларга, [улар билмаган] ўша [нарса]ларнинг исмларидан хабар беринг”. Ва қачонки у [Одам] уларга ўша [нарса]ларнинг исмларини айтиб берганида [ва Одамнинг фаришталардан устунлиги билинганда], У Зот [Аллоҳ] айтди: “Мен сизларга айтмаганмидим, осмонлару ернинг ғайбларини, ҳамда, сизларнинг ошкора қилган ва махфий нарсаларингизни биламан, деб”.
Тафсир: [Аллоҳ Таъало Одам (алайҳис-салом)га, фаришталар санаб беролмаган нарсаларнинг номларини айтиб беришни буюрди. Одам Роббисини айтганини қилди ва малоикалар унинг фазилати, ҳикмати ва устунлигига амин бўлдиларки, мана шунинг учун Аллоҳ Одамни ер юзида халифа қилмоқчи эканлигига шубҳалари қолмади. Аллоҳ Таъало эса, фаришталарга юзланиб: “Мен сизларга, осмонлару ернинг яширин, пинҳон нарсалари ҳақида (сизлардан) яхшироқ биламан деб айтмаганмидим?! Мен сизларнинг ошкор қилган ва махфий қилган нарсаларингиздан хабардорлигимни билмаганмидингиз?!”, деди. Бу оятдаги “ғайб”, ёки “ғойб” деб, бизнинг кўзимизга кўринмаган ва биз уни идрок эта олмаган ҳамма нарсага айтилади. Ва агар Аллоҳга барча яширин нарсалар маълум бўлса, у ҳолда, аниқ ва ошкор нарсалар У Зотга аллақачон маълумдир]
https://t.me/tafsirassaadiy
قَالَ يَا آدَمُ أَنبِئْهُم بِأَسْمَائِهِمْ فَلَمَّا أَنبَأَهُم بِأَسْمَائِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ
Оят: У [Аллоҳ] деди: “Эй Одам, улар [фаришта]ларга, [улар билмаган] ўша [нарса]ларнинг исмларидан хабар беринг”. Ва қачонки у [Одам] уларга ўша [нарса]ларнинг исмларини айтиб берганида [ва Одамнинг фаришталардан устунлиги билинганда], У Зот [Аллоҳ] айтди: “Мен сизларга айтмаганмидим, осмонлару ернинг ғайбларини, ҳамда, сизларнинг ошкора қилган ва махфий нарсаларингизни биламан, деб”.
Тафсир: [Аллоҳ Таъало Одам (алайҳис-салом)га, фаришталар санаб беролмаган нарсаларнинг номларини айтиб беришни буюрди. Одам Роббисини айтганини қилди ва малоикалар унинг фазилати, ҳикмати ва устунлигига амин бўлдиларки, мана шунинг учун Аллоҳ Одамни ер юзида халифа қилмоқчи эканлигига шубҳалари қолмади. Аллоҳ Таъало эса, фаришталарга юзланиб: “Мен сизларга, осмонлару ернинг яширин, пинҳон нарсалари ҳақида (сизлардан) яхшироқ биламан деб айтмаганмидим?! Мен сизларнинг ошкор қилган ва махфий қилган нарсаларингиздан хабардорлигимни билмаганмидингиз?!”, деди. Бу оятдаги “ғайб”, ёки “ғойб” деб, бизнинг кўзимизга кўринмаган ва биз уни идрок эта олмаган ҳамма нарсага айтилади. Ва агар Аллоҳга барча яширин нарсалар маълум бўлса, у ҳолда, аниқ ва ошкор нарсалар У Зотга аллақачон маълумдир]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:34.
وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ
Оят: Ва қачонки биз фаришталарга [буюриб]: “Одамга сажда қилинглар”, деганимизда, улар [дарҳол] саждага эгилдилар, магарам, Иблис такаббурлик [катта кетишлик] билан [Одамга саждга қилишдан] бош тортди ва кофирлардан бўлди.
Тафсир: [Аллоҳ Таъало Одамга иззат-икром кўрсатиш мақсадида, фаришталарни унга сажда қилишга буюрди. Бу Аллоҳ Таъалога нисбатан кўрсатилган итоат ва ибодат эди, шунинг учун фаришталар ўша заҳотиёқ Одамнинг олдида саждага эгилдилар, бироқ Иблис буни қилмади. У мутакаббирлик билан Аллоҳ Таъалонинг фармонини бажаришдан бош торди ва ўзича: “Мен Одамдан устунроқман”, деган қарорга келди. У Роббисининг бу буйруғига жавобан: «Наҳотки мен, Сен уни лойдан яратган хилқат олдида бош эгсам» (17:61), деб ўжарлик билан оёқ тираб туриб олди. Иблиснинг бу такаббурлиги ва итоатсизлиги, у авваллари ботинида яшириб юрган куфрнинг ошкор бўлиши эди. Содир бўлган воқеа, унинг Аллоҳга ва Одамга бўлган адоватини намойиш қилишга мажбур қилди ва қалбидаги куфр ва манмансирашни яққол кўрсатиб қўйди. Бу улуғвор оятлардан жуда кўплаган фойдали хулосалар чиқариш мумкин.
Биринчидан: Аллоҳ Таъало нутққа, сўзлашга қодир. Унинг нутқ сифати бор ва у ҳамиша У Зотга хос сифатлардан бўлган. Аллоҳ Таъало хоҳлаганини гапирадиган, ифода қилаоладиган Зот.
Иккинчидан: Аллоҳ Таъало — ҳар бир нарсадан хабардор ва улуғ ҳикмат Соҳибидир. Ва агар бандаларига Аллоҳ Таъалонинг баъзи бир махлуқотларини яратишдаги, ёки қайсидир амру фармонларининг нозил қилишдаги ҳикмати тушинарсиз бўлса, улар Роббиларининг иродасига бўйсуниб, нуқсонни ўзларининг ақлларидан излашлари ва Аллоҳ Таъалонинг ҳикмати ва донолигини тан олишлари шарт.
Учинчидан: Аллоҳ Таъало малоикаларга: таълим бериш орқали, улар билмаган нарсаларни уларга билдириш орқали ва улар эътибор қилмаган нарсаларга уларнинг диққатларини тортиш орқали, Ўзининг раҳмати ва лутфини кўрсатган Зотдир.
Бу қуръоний қиссада яна илмнинг фазилати ва юқори мавқеига урғу берилган, зеро:
Биринчидан, Аллоҳ Таъало фаришталарга Ўзининг мукаммал билими ва буюк ҳикматини намойиш қилди;
Иккинчидан: Одамнинг фаришталардан устунлиги, унинг улардан кўра кўпроқ билимлилигида ва бу хислат банданинг ҳақиқий фазилатларидан.
Учинчидан: Аллоҳ Таъало фаришталарга Одамнинг олдида сажда қилишга буюрганини боиси, токи фаришталар унга ўзларининг эҳтиромини кўрсатсинлар ва унинг билимларини юқори баҳоласинлар.
Тўртинчидан: Агар бирон киши бошқаларга, улар авваллари билмаган нарсаларни ўргатса, у ҳолда, унинг ўша ўқувчилардан устунлиги сақланиб қолади, чунки у, бу илмларни улардан аввал эгаллаган.
Бу тарихий воқеа бизни кўп ўй-фикрларга чўмдиради ва инсоннинг аждоди билан жинларнинг аждоди эга бўлган сифатлари устида тадаббур қилишга ундайди. Яъни, бир томондан, бу қиссада Одам (алайҳис-салом)нинг гўзал фазилатлари ва меҳрибонлиги ҳақида айтилган бўлса, бошқа томондан Иблиснинг инсонга туйган қаттиқ адовати ва нафратини зикри келган. Ва албатта бу қиссадан яна кўплаб фойдали хулоса ва ечимларга келиш мумкин.]
https://t.me/tafsirassaadiy
وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ
Оят: Ва қачонки биз фаришталарга [буюриб]: “Одамга сажда қилинглар”, деганимизда, улар [дарҳол] саждага эгилдилар, магарам, Иблис такаббурлик [катта кетишлик] билан [Одамга саждга қилишдан] бош тортди ва кофирлардан бўлди.
Тафсир: [Аллоҳ Таъало Одамга иззат-икром кўрсатиш мақсадида, фаришталарни унга сажда қилишга буюрди. Бу Аллоҳ Таъалога нисбатан кўрсатилган итоат ва ибодат эди, шунинг учун фаришталар ўша заҳотиёқ Одамнинг олдида саждага эгилдилар, бироқ Иблис буни қилмади. У мутакаббирлик билан Аллоҳ Таъалонинг фармонини бажаришдан бош торди ва ўзича: “Мен Одамдан устунроқман”, деган қарорга келди. У Роббисининг бу буйруғига жавобан: «Наҳотки мен, Сен уни лойдан яратган хилқат олдида бош эгсам» (17:61), деб ўжарлик билан оёқ тираб туриб олди. Иблиснинг бу такаббурлиги ва итоатсизлиги, у авваллари ботинида яшириб юрган куфрнинг ошкор бўлиши эди. Содир бўлган воқеа, унинг Аллоҳга ва Одамга бўлган адоватини намойиш қилишга мажбур қилди ва қалбидаги куфр ва манмансирашни яққол кўрсатиб қўйди. Бу улуғвор оятлардан жуда кўплаган фойдали хулосалар чиқариш мумкин.
Биринчидан: Аллоҳ Таъало нутққа, сўзлашга қодир. Унинг нутқ сифати бор ва у ҳамиша У Зотга хос сифатлардан бўлган. Аллоҳ Таъало хоҳлаганини гапирадиган, ифода қилаоладиган Зот.
Иккинчидан: Аллоҳ Таъало — ҳар бир нарсадан хабардор ва улуғ ҳикмат Соҳибидир. Ва агар бандаларига Аллоҳ Таъалонинг баъзи бир махлуқотларини яратишдаги, ёки қайсидир амру фармонларининг нозил қилишдаги ҳикмати тушинарсиз бўлса, улар Роббиларининг иродасига бўйсуниб, нуқсонни ўзларининг ақлларидан излашлари ва Аллоҳ Таъалонинг ҳикмати ва донолигини тан олишлари шарт.
Учинчидан: Аллоҳ Таъало малоикаларга: таълим бериш орқали, улар билмаган нарсаларни уларга билдириш орқали ва улар эътибор қилмаган нарсаларга уларнинг диққатларини тортиш орқали, Ўзининг раҳмати ва лутфини кўрсатган Зотдир.
Бу қуръоний қиссада яна илмнинг фазилати ва юқори мавқеига урғу берилган, зеро:
Биринчидан, Аллоҳ Таъало фаришталарга Ўзининг мукаммал билими ва буюк ҳикматини намойиш қилди;
Иккинчидан: Одамнинг фаришталардан устунлиги, унинг улардан кўра кўпроқ билимлилигида ва бу хислат банданинг ҳақиқий фазилатларидан.
Учинчидан: Аллоҳ Таъало фаришталарга Одамнинг олдида сажда қилишга буюрганини боиси, токи фаришталар унга ўзларининг эҳтиромини кўрсатсинлар ва унинг билимларини юқори баҳоласинлар.
Тўртинчидан: Агар бирон киши бошқаларга, улар авваллари билмаган нарсаларни ўргатса, у ҳолда, унинг ўша ўқувчилардан устунлиги сақланиб қолади, чунки у, бу илмларни улардан аввал эгаллаган.
Бу тарихий воқеа бизни кўп ўй-фикрларга чўмдиради ва инсоннинг аждоди билан жинларнинг аждоди эга бўлган сифатлари устида тадаббур қилишга ундайди. Яъни, бир томондан, бу қиссада Одам (алайҳис-салом)нинг гўзал фазилатлари ва меҳрибонлиги ҳақида айтилган бўлса, бошқа томондан Иблиснинг инсонга туйган қаттиқ адовати ва нафратини зикри келган. Ва албатта бу қиссадан яна кўплаб фойдали хулоса ва ечимларга келиш мумкин.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:35
وَقُلْنَا يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ
Оят: Ва дедик: “Эй Одам, сен ва жуфтинг жаннатни маскан қилиб олинглар ва ундан (кўнглингиз) истаган нарсалардан хоҳлаганингизча енглар, бироқ мана бу дарахтга яқинламангларки [акс ҳолда Аллоҳнинг тоатидан чиқиб] золимлардан бўлиб қоласиз.
Тафсир: [Одамни яратиб ва унинг фазилатларига далолат қилувчи нарсаларни келтирганидан сўнг, Аллоҳ Таъало Одамга яна бир улкан марҳаматини кўрсатди, яъни, унинг учун, ўзидан жуфтини яратиб бердики, Одам бу жуфти ҳалолида сокинлик, хотиржамлик топсин ва у билан мулоқотда бўлсин. Аллоҳ Таъало уларга жаннатда яшашларига ва ажойиблиги билан хайратга солувчи жаннатнинг мева-ю ширинликларини хоҳлаган еридан ейишларига изн берди. Аллоҳ Одамга деди: «Унда [яъни, жаннатда] сен оч-яланғоч қолмассан. Унда ташналик ва иссиқдан азият чекмассан» (20:118–119). Аммо шу билан бирга, жаннатнинг дарахтларидан бир дарахтга яқинлашиш улар учун таъқиқланган эди. Бу дарахтнинг номи нима, меваси қандай, шакли қанақа — бу ҳақдаги энг батафсил билим фақат Аллоҳга тегишлидир. Аллоҳ Таъало уларга бу дарахтга яқинлашишларини таъқиқлашини сабаби, балки уларни имтиҳондан ўтказмоқчи бўлганидир, ёки қайсидир бошқа сабаб биландир — буниси бизга қоронғу. Уларга огоҳлантириб айтилдики, агар улар Аллоҳнинг амрига осийлик қилсалар, батаҳқиқ, золим гуноҳкорлар қаторида бўлиб қолишлари аниқ. Бу ҳолдаги огоҳлантириш, таъқиқнинг қатъийлигига ишора эди. Аммо бу ҳақда инсоннинг ёвуз душмани хабар топди дегунча, у Одамни ва унинг жуфтини қаттиқ васвасага сола бошлади. Иблис бу жуфтликни шу қадар гўзал ваъдалар билан фитна қилиб, ўша дарахтнинг мевасидан еб кўришларига таклиф қилдики, охир-оқибат улар бу васвасаларга бўйсундилар. Аллоҳ Таъало деди: «Бас, шайтон уларнинг ўзларидан тўсилган авратларини очиб ташлаш учун уларни васваса қилди ва: «Роббингиз сизга ушбу дарахтни, сизларни фаришталардан бўлмаслигингиз, ёки абадий ўлмайдиганлардан бўлмаслигингиз учунгина ман қилди», деди. Уларга қасам ичиб: “Дарҳақиқат, мен сизларга (холис, яхшилик тиловчи) насиҳатгўйларданман”, деди. (Шундан кейин) алдов билан (аста-секинликни ишга солиб) уларни (яъни, жуфтликни) жаннатдан чиқарди, ёки гуноҳ қилишларига тарғиб қилди. Ва қачонки, икковлари (таъқиқланган) дарахтнинг мевасидан тотиб кўрганларида, авратлари (очилиб) кўриниб қолди ва ўзларини жаннат барглари билан тўса бошладилар. Шунда Роббилари уларга нидо қилиб: «Сизларга ўша дарахтни (мевасидан ейишни) таъқиқламаганмидим ва батаҳқиқ, шайтон иккалангизга ҳам очиқ душмандир, демаганмидим?!» деди» (7:20–22).
Одам ва унинг завжаси, шайтоннинг ёлғон ваъдаларига ишониб қолдилар ва унинг маслаҳатига қулоқ солдилар. Шайтон бор кучини ишга солиб, Одамни унинг жуфти билан, лаззат ва тўкин-сочинлик диёридан чиқариб, тинимсиз меҳнат ва қийинчиликлар масканига туширишга муваффақ бўлди.]
https://t.me/tafsirassaadiy
وَقُلْنَا يَا آدَمُ اسْكُنْ أَنتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ وَكُلَا مِنْهَا رَغَدًا حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ
Оят: Ва дедик: “Эй Одам, сен ва жуфтинг жаннатни маскан қилиб олинглар ва ундан (кўнглингиз) истаган нарсалардан хоҳлаганингизча енглар, бироқ мана бу дарахтга яқинламангларки [акс ҳолда Аллоҳнинг тоатидан чиқиб] золимлардан бўлиб қоласиз.
Тафсир: [Одамни яратиб ва унинг фазилатларига далолат қилувчи нарсаларни келтирганидан сўнг, Аллоҳ Таъало Одамга яна бир улкан марҳаматини кўрсатди, яъни, унинг учун, ўзидан жуфтини яратиб бердики, Одам бу жуфти ҳалолида сокинлик, хотиржамлик топсин ва у билан мулоқотда бўлсин. Аллоҳ Таъало уларга жаннатда яшашларига ва ажойиблиги билан хайратга солувчи жаннатнинг мева-ю ширинликларини хоҳлаган еридан ейишларига изн берди. Аллоҳ Одамга деди: «Унда [яъни, жаннатда] сен оч-яланғоч қолмассан. Унда ташналик ва иссиқдан азият чекмассан» (20:118–119). Аммо шу билан бирга, жаннатнинг дарахтларидан бир дарахтга яқинлашиш улар учун таъқиқланган эди. Бу дарахтнинг номи нима, меваси қандай, шакли қанақа — бу ҳақдаги энг батафсил билим фақат Аллоҳга тегишлидир. Аллоҳ Таъало уларга бу дарахтга яқинлашишларини таъқиқлашини сабаби, балки уларни имтиҳондан ўтказмоқчи бўлганидир, ёки қайсидир бошқа сабаб биландир — буниси бизга қоронғу. Уларга огоҳлантириб айтилдики, агар улар Аллоҳнинг амрига осийлик қилсалар, батаҳқиқ, золим гуноҳкорлар қаторида бўлиб қолишлари аниқ. Бу ҳолдаги огоҳлантириш, таъқиқнинг қатъийлигига ишора эди. Аммо бу ҳақда инсоннинг ёвуз душмани хабар топди дегунча, у Одамни ва унинг жуфтини қаттиқ васвасага сола бошлади. Иблис бу жуфтликни шу қадар гўзал ваъдалар билан фитна қилиб, ўша дарахтнинг мевасидан еб кўришларига таклиф қилдики, охир-оқибат улар бу васвасаларга бўйсундилар. Аллоҳ Таъало деди: «Бас, шайтон уларнинг ўзларидан тўсилган авратларини очиб ташлаш учун уларни васваса қилди ва: «Роббингиз сизга ушбу дарахтни, сизларни фаришталардан бўлмаслигингиз, ёки абадий ўлмайдиганлардан бўлмаслигингиз учунгина ман қилди», деди. Уларга қасам ичиб: “Дарҳақиқат, мен сизларга (холис, яхшилик тиловчи) насиҳатгўйларданман”, деди. (Шундан кейин) алдов билан (аста-секинликни ишга солиб) уларни (яъни, жуфтликни) жаннатдан чиқарди, ёки гуноҳ қилишларига тарғиб қилди. Ва қачонки, икковлари (таъқиқланган) дарахтнинг мевасидан тотиб кўрганларида, авратлари (очилиб) кўриниб қолди ва ўзларини жаннат барглари билан тўса бошладилар. Шунда Роббилари уларга нидо қилиб: «Сизларга ўша дарахтни (мевасидан ейишни) таъқиқламаганмидим ва батаҳқиқ, шайтон иккалангизга ҳам очиқ душмандир, демаганмидим?!» деди» (7:20–22).
Одам ва унинг завжаси, шайтоннинг ёлғон ваъдаларига ишониб қолдилар ва унинг маслаҳатига қулоқ солдилар. Шайтон бор кучини ишга солиб, Одамни унинг жуфти билан, лаззат ва тўкин-сочинлик диёридан чиқариб, тинимсиз меҳнат ва қийинчиликлар масканига туширишга муваффақ бўлди.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:36.
فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ وَقُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَى حِينٍ
Оят: Шайтон уларни [иккаласини] шу дарахт[нинг мевасини ейишга васвас қилиш] билан йўлдан оздирди ва уларни у ердан [жаннатдаги масканларидан] чиқарди [яъни, жаннатдан чиқишларига сабаб бўлди]. Ва биз [уларга нидо қилиб] дедик: “Баъзингиз, баъзингизга душман бўлган ҳолингизда [жаннатдан, ерга] тушинг. Ер юзи сизлар учун муайян муддатга қарор топиш жойи ва манфаатланадиган нарса қилиб қўйилади.
Тафсир: [Одам (алайҳис-салом) ва унинг зурриётлари, Иблис учун ва унинг авлодлари учун [абадий, ашаддий] душманга айландилар. Маълумки, агар бир кишининг қалбида, бошқа кишига нисбатан душманлик бўлса, у унга қўлидан келганки ёмонликни қилади. Ҳар қандай йўллар билан бўлмасин, душманлар бир-бирларига зарар етказишга ва бир-бирларини яхшиликдан маҳрум қилишга уринадилар. Бу дегани, энди Одамнинг авлодлари шайтондан огоҳ бўлишлари керак. Ахир Аллоҳ Таъало очиқ-ойдин баён билан айтиб қўйди-ку: «Дарҳақиқат, шайтон сизларга [очиқ-ойдин, ашаддий] душман, бас, унга душманга муомала қилгандай, муомалада бўлинг. У ўзининг ҳизбини, улар қаттиқ қизитилган дўзаҳ аҳлидан бўлишларига чорлайди» (35:6); «Наҳотки сизлар Мени [Аллоҳни] қўйиб уни [шайтонни] ва унинг зурриётларини дўст [валий] қилиб оласизларми?! Ваҳоланки, у сизларга душмандир! Бу золимлар учун нақадар ёмон алмашинув [бадал]дир» (18:50).
Сўнгра Робб Таъало, уларнинг тушар жойлари бўлган ерни зикр қилди. Ер улар учун бир қароргоҳ қилиб қўйилдики, уларга ажратиб қўйилган муддат ичида унда яшаб, унинг неъматларидан баҳраманд бўлишлари керак эди. Муддатлари тугагач эса, улар учун яратиб қўйилган ва қайси маскан учун яратилган бўлсалар, ўшанга қайтишлари керак эди. Ер юзи улар учун вақтинчалик яшаш жойидирки, у уларнинг доимий, абадий маконлари эмас, балки охиратга заҳира тўплаб оладиган бир ўрталиқ холос, бамисоли кўприкдек жой, аммо унда абадий қоладигандек уйлар, қаслару, оқсаройлар қуриб, унда қолиб кетадиган маскан эмас эди.]
https://t.me/tafsirassaadiy
فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ وَقُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَى حِينٍ
Оят: Шайтон уларни [иккаласини] шу дарахт[нинг мевасини ейишга васвас қилиш] билан йўлдан оздирди ва уларни у ердан [жаннатдаги масканларидан] чиқарди [яъни, жаннатдан чиқишларига сабаб бўлди]. Ва биз [уларга нидо қилиб] дедик: “Баъзингиз, баъзингизга душман бўлган ҳолингизда [жаннатдан, ерга] тушинг. Ер юзи сизлар учун муайян муддатга қарор топиш жойи ва манфаатланадиган нарса қилиб қўйилади.
Тафсир: [Одам (алайҳис-салом) ва унинг зурриётлари, Иблис учун ва унинг авлодлари учун [абадий, ашаддий] душманга айландилар. Маълумки, агар бир кишининг қалбида, бошқа кишига нисбатан душманлик бўлса, у унга қўлидан келганки ёмонликни қилади. Ҳар қандай йўллар билан бўлмасин, душманлар бир-бирларига зарар етказишга ва бир-бирларини яхшиликдан маҳрум қилишга уринадилар. Бу дегани, энди Одамнинг авлодлари шайтондан огоҳ бўлишлари керак. Ахир Аллоҳ Таъало очиқ-ойдин баён билан айтиб қўйди-ку: «Дарҳақиқат, шайтон сизларга [очиқ-ойдин, ашаддий] душман, бас, унга душманга муомала қилгандай, муомалада бўлинг. У ўзининг ҳизбини, улар қаттиқ қизитилган дўзаҳ аҳлидан бўлишларига чорлайди» (35:6); «Наҳотки сизлар Мени [Аллоҳни] қўйиб уни [шайтонни] ва унинг зурриётларини дўст [валий] қилиб оласизларми?! Ваҳоланки, у сизларга душмандир! Бу золимлар учун нақадар ёмон алмашинув [бадал]дир» (18:50).
Сўнгра Робб Таъало, уларнинг тушар жойлари бўлган ерни зикр қилди. Ер улар учун бир қароргоҳ қилиб қўйилдики, уларга ажратиб қўйилган муддат ичида унда яшаб, унинг неъматларидан баҳраманд бўлишлари керак эди. Муддатлари тугагач эса, улар учун яратиб қўйилган ва қайси маскан учун яратилган бўлсалар, ўшанга қайтишлари керак эди. Ер юзи улар учун вақтинчалик яшаш жойидирки, у уларнинг доимий, абадий маконлари эмас, балки охиратга заҳира тўплаб оладиган бир ўрталиқ холос, бамисоли кўприкдек жой, аммо унда абадий қоладигандек уйлар, қаслару, оқсаройлар қуриб, унда қолиб кетадиган маскан эмас эди.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:37
فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ
Оят: Бас, Одам ўз Роббисидан [тавба] калималарини қабул қилиб олди ва У Зот уни [Одамни] тавбасини қабул қилди. Албатта, У [Аллоҳ] тавбаларни [ҳамиша, кўп-кўп] қабул қилувчи, ўта раҳмли Зотдир.
Тафсир: [Одам (алайҳис-салом) Аллоҳ Таъало унга илҳом қилган тавба сўзлари (калималари)ни ёдлаб олди. Бу сўзлар: «Роббимиз! Албатта, биз ўз нафсимизга қаттиқ зулм қилувчилардан бўлдик, ва агар Сен бизларни кечирмасанг ва раҳматингга олмасанг, шубҳасиз, зиён кўргувчилардан бўлиб қоламиз» (7:23). Одам ўзининг зиллатини (гуноҳини) тан олди ва Аллоҳдан кечирим сўради, Аллоҳ эса унинг гуноҳини кечириб, уни раҳматига олди. Албатта, кимки қилиб ўтган жиноят ва ёмон қилмишларидан тавба қилса ва Роббисининг йўлига қайтса, Аллоҳ унинг тавбасини қабул қилмай қўймайди ва бу илоҳий сифат икки шаклда намоён бўлади:
Биринчиси: Аввалда Аллоҳ Таъало ўз бандасини [гуноҳларидан] тавба қилишга илҳомлантиради, тарғиб қилади;
Иккинчиси: Агар банда бу илҳомлантиришга бўйсуниб, тавбанинг барча шартлари ва талабларига амал қилгани ҳолда Аллоҳга қайтса, Аллоҳ уни тавбасини қабул қилади. Шунингдек, Аллоҳ Таъало меҳрибон ва раҳмли Илоҳдир ва Унинг раҳмлилиги ҳам икки нарсада кўринади:
Биринчиси: Аллоҳ ўз бандаларини тавбага чақиради, тавбанинг барча эшик ва йўлларини уларга очиб беради ва бор имкониятларни уларга яратиб беради;
Иккинчиси: Бандалари бу имкониятларни олиб, Аллоҳга ҳақиқий тавба (тавбатун-насуҳ — гуноҳга қайтмас тавба) билан келса, Аллоҳ уларни кечиради.]
https://t.me/tafsirassaadiy
فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ
Оят: Бас, Одам ўз Роббисидан [тавба] калималарини қабул қилиб олди ва У Зот уни [Одамни] тавбасини қабул қилди. Албатта, У [Аллоҳ] тавбаларни [ҳамиша, кўп-кўп] қабул қилувчи, ўта раҳмли Зотдир.
Тафсир: [Одам (алайҳис-салом) Аллоҳ Таъало унга илҳом қилган тавба сўзлари (калималари)ни ёдлаб олди. Бу сўзлар: «Роббимиз! Албатта, биз ўз нафсимизга қаттиқ зулм қилувчилардан бўлдик, ва агар Сен бизларни кечирмасанг ва раҳматингга олмасанг, шубҳасиз, зиён кўргувчилардан бўлиб қоламиз» (7:23). Одам ўзининг зиллатини (гуноҳини) тан олди ва Аллоҳдан кечирим сўради, Аллоҳ эса унинг гуноҳини кечириб, уни раҳматига олди. Албатта, кимки қилиб ўтган жиноят ва ёмон қилмишларидан тавба қилса ва Роббисининг йўлига қайтса, Аллоҳ унинг тавбасини қабул қилмай қўймайди ва бу илоҳий сифат икки шаклда намоён бўлади:
Биринчиси: Аввалда Аллоҳ Таъало ўз бандасини [гуноҳларидан] тавба қилишга илҳомлантиради, тарғиб қилади;
Иккинчиси: Агар банда бу илҳомлантиришга бўйсуниб, тавбанинг барча шартлари ва талабларига амал қилгани ҳолда Аллоҳга қайтса, Аллоҳ уни тавбасини қабул қилади. Шунингдек, Аллоҳ Таъало меҳрибон ва раҳмли Илоҳдир ва Унинг раҳмлилиги ҳам икки нарсада кўринади:
Биринчиси: Аллоҳ ўз бандаларини тавбага чақиради, тавбанинг барча эшик ва йўлларини уларга очиб беради ва бор имкониятларни уларга яратиб беради;
Иккинчиси: Бандалари бу имкониятларни олиб, Аллоҳга ҳақиқий тавба (тавбатун-насуҳ — гуноҳга қайтмас тавба) билан келса, Аллоҳ уларни кечиради.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:38
قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُم مِّنِّي هُدًى فَمَن تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ
Оят: Биз [яъни Аллоҳ] дедик: «Ундан [жаннатдан] ҳаммангиз [ерга] тушинглар. Бас, Мендан сизлар [ва сизларнинг авлодларингиз]га [ҳақнинг йўли кўрсатилган] ҳидоят келган вақтида, ким [Аллоҳнинг китобига иймон келтириш ва ундаги кўрсатмаларга амал қилиш билан] Менинг ҳидоятимга эргашар экан, уларга [келажакда, охират ҳаётида рўй берадиган нарсада] қўрқув йўқ ва улар [ҳаёти дунёда қўлдан бой берган нарсаси учун] махзун бўлмаслар.
https://t.me/tafsirassaadiy
قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِيعًا فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُم مِّنِّي هُدًى فَمَن تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ
Оят: Биз [яъни Аллоҳ] дедик: «Ундан [жаннатдан] ҳаммангиз [ерга] тушинглар. Бас, Мендан сизлар [ва сизларнинг авлодларингиз]га [ҳақнинг йўли кўрсатилган] ҳидоят келган вақтида, ким [Аллоҳнинг китобига иймон келтириш ва ундаги кўрсатмаларга амал қилиш билан] Менинг ҳидоятимга эргашар экан, уларга [келажакда, охират ҳаётида рўй берадиган нарсада] қўрқув йўқ ва улар [ҳаёти дунёда қўлдан бой берган нарсаси учун] махзун бўлмаслар.
https://t.me/tafsirassaadiy
2:39.
وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ
Оят: [Аммо, Аллоҳга, Унинг пайғамбарларига ва охират кунига] куфр келтирган ва оятларимизни ёлғонга чиқарадиганлар — улар олов [жаҳаннам] аҳлидандирки, улар унда абадий қолажаклар.
Тафсир: [(Аввалги оятда) Аллоҳ Таъало Одам ва унинг жуфтини ерда яшашларини, Роббиларидан берилган ҳақ йўл ва ҳидоят билан боғлаш учун, яна бир бор уларнинг ерга тушишларини зикр қилди. Эй инсонлар ва жинлар! Аллоҳдан сизларга қайси вақтда ҳақ кўрсатма келмасин, Аллоҳнинг элчиси ﷺ, сизларни Аллоҳга яқинлаштирувчи ва У Зотнинг ризолигига эришишга ёрдам берувчи ойдин китоб билан қай вақтда келмасин — унга эргашинглар. Кимки [шу ҳидоятга] эргашар экан, Аллоҳнинг элчисига ва у олиб келган китобга иймон келтирар экан, кимки пайғамбарнинг насиҳатларига амал қилиб, ундан келган барча ваҳий ва саҳиҳ хабарларни тасдиқлар экан, шу билан бирга, китобнинг мавъизаларига амал қилиб, барча таъқиқланган нарсалардан четланар экан [билиб қўйсинки], у ҳеч қачон [на бу дунёда, ва на охиратда] қўрқув [нималигини] билмайди ва махзунликка тушмайди.
Шу оятга ўҳшаш бошқа бир оятда Аллоҳ Таъало деди: «Ундан [жаннатдан] ҳаммангиз [ерга] тушинглар. Бас, Мендан сизларга ҳидоят келган вақтида, ким Менинг ҳидоятимга эргашар экан, у ҳеч қачон адашмайди ва бадбахт бўлмайди. Аммо кимки Менинг эслатмамдан юз ўгирар экан [огоҳ бўлсинки], уни тор (танг, қийинчиликлар билан тўлган) ҳаёт кутмоқда, қиёмат куни эса, уни сўқир [кўр] ҳолда тирилтирамиз» (20:123–124).
Бу оятларда Аллоҳ Таъало бизларга хабар беришича, ҳидоятни, ҳақ йўлини қабул қилиш, инсонга тўртта имтиёзни беради:
Энг аввало, у қўрқув ва махзунликдан халос бўлади. Агар инсон ўтмишда мусибатларни бошдан кечирган бўлса, бу нарса уни махзунликка, қайғуга солади; ва агар келажакда бир ёмон ишнинг содир бўлиши кутаётилаётган бўлса, бу инсон қалбида хавф, қўрқувни пайдо қилади. Энди ҳақ йўлида собитқадамлик билан турган кишига, на махзунлик, ва на қўрқув етмаслиги ҳақида Аллоҳ Таъало айтдиб, ваъда бериб қўйди. Бу эса, бундай кишига қўрқув ва махзунликка қарама-қарши турадиган икки нарса, яъни: омонлик ва саодат берилади деганидир. Ҳидоятга [қунт билан] эргашар экан, батаҳқиқ, инсон — ҳаёти дунёда ҳам, ўлимдан кейин ҳам, омонликка эришади ва бахт-саодат топади. Унинг қалбини, қўрқувнинг ҳар қандай тури тарк этади, у қайғудан халос бўлади ва адашиб, бадбахт бўлиб кетишликдан тамомий қутулади. Инсонга энг суюмли ва хоҳишли бўлган ҳамма нарсаларни қўлга киритиб, барча дахшатли ва ёмон нарсалардан нажот топади.
Бироқ, агар инсон ҳидоятга эътиборсизлик, лоқайдлик қилар экан, иймон келтиришдан бош тортиб, илоҳий оятларни инкор қилар экан, уни бутунлай бошқача ҳаёт кутмоқда. Шунинг учун, кейинги оятларда Аллоҳ Таъало, жаҳаннам аҳлининг оловдан ҳеч қачон чиқиб кета олмасликлари ҳақида хабар берди. Улар жаҳаннамнинг қийноқлари билан шунчалар яқинлашиб кетадиларки, худди энг яқин дўст-биродарлар ажралмас бўлганлари каби, ундан асло ажралмайдилар. Уларнинг дўзаҳдан чиқишга имконлари бўлмайди, азоблари енгиллатилмайди ва ҳеч ким уларга бирон ёрдам кўрсата олмайди. Шу ва шунга ўхшаш бошқа оятларда, Аллоҳ Таъало инсонлар ва жин тоифасини — бахтлилар ва бадбахтларга бўлиб юборган. Оятларда ҳар иккала гуруҳнинг сифатлари келтирилганки, бу сифатлари уларни айтиб ўтилган ҳаёт ва тақдирга маҳкум қилади. Оятлардан яна шундай хулоса чиқариб олиш мумкинки, жинлар, худди инсонлар каби диний мажбуриятларни адо этишлари ва таъқиқланган нарсалардан ижтиноб қилишлари шарт ва шубҳасиз, улар ҳам (инсонлар каби) ўзларига тегишли жазо, ёки мукофот билан тақдирланадилар.]
https://t.me/tafsirassaadiy
وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ
Оят: [Аммо, Аллоҳга, Унинг пайғамбарларига ва охират кунига] куфр келтирган ва оятларимизни ёлғонга чиқарадиганлар — улар олов [жаҳаннам] аҳлидандирки, улар унда абадий қолажаклар.
Тафсир: [(Аввалги оятда) Аллоҳ Таъало Одам ва унинг жуфтини ерда яшашларини, Роббиларидан берилган ҳақ йўл ва ҳидоят билан боғлаш учун, яна бир бор уларнинг ерга тушишларини зикр қилди. Эй инсонлар ва жинлар! Аллоҳдан сизларга қайси вақтда ҳақ кўрсатма келмасин, Аллоҳнинг элчиси ﷺ, сизларни Аллоҳга яқинлаштирувчи ва У Зотнинг ризолигига эришишга ёрдам берувчи ойдин китоб билан қай вақтда келмасин — унга эргашинглар. Кимки [шу ҳидоятга] эргашар экан, Аллоҳнинг элчисига ва у олиб келган китобга иймон келтирар экан, кимки пайғамбарнинг насиҳатларига амал қилиб, ундан келган барча ваҳий ва саҳиҳ хабарларни тасдиқлар экан, шу билан бирга, китобнинг мавъизаларига амал қилиб, барча таъқиқланган нарсалардан четланар экан [билиб қўйсинки], у ҳеч қачон [на бу дунёда, ва на охиратда] қўрқув [нималигини] билмайди ва махзунликка тушмайди.
Шу оятга ўҳшаш бошқа бир оятда Аллоҳ Таъало деди: «Ундан [жаннатдан] ҳаммангиз [ерга] тушинглар. Бас, Мендан сизларга ҳидоят келган вақтида, ким Менинг ҳидоятимга эргашар экан, у ҳеч қачон адашмайди ва бадбахт бўлмайди. Аммо кимки Менинг эслатмамдан юз ўгирар экан [огоҳ бўлсинки], уни тор (танг, қийинчиликлар билан тўлган) ҳаёт кутмоқда, қиёмат куни эса, уни сўқир [кўр] ҳолда тирилтирамиз» (20:123–124).
Бу оятларда Аллоҳ Таъало бизларга хабар беришича, ҳидоятни, ҳақ йўлини қабул қилиш, инсонга тўртта имтиёзни беради:
Энг аввало, у қўрқув ва махзунликдан халос бўлади. Агар инсон ўтмишда мусибатларни бошдан кечирган бўлса, бу нарса уни махзунликка, қайғуга солади; ва агар келажакда бир ёмон ишнинг содир бўлиши кутаётилаётган бўлса, бу инсон қалбида хавф, қўрқувни пайдо қилади. Энди ҳақ йўлида собитқадамлик билан турган кишига, на махзунлик, ва на қўрқув етмаслиги ҳақида Аллоҳ Таъало айтдиб, ваъда бериб қўйди. Бу эса, бундай кишига қўрқув ва махзунликка қарама-қарши турадиган икки нарса, яъни: омонлик ва саодат берилади деганидир. Ҳидоятга [қунт билан] эргашар экан, батаҳқиқ, инсон — ҳаёти дунёда ҳам, ўлимдан кейин ҳам, омонликка эришади ва бахт-саодат топади. Унинг қалбини, қўрқувнинг ҳар қандай тури тарк этади, у қайғудан халос бўлади ва адашиб, бадбахт бўлиб кетишликдан тамомий қутулади. Инсонга энг суюмли ва хоҳишли бўлган ҳамма нарсаларни қўлга киритиб, барча дахшатли ва ёмон нарсалардан нажот топади.
Бироқ, агар инсон ҳидоятга эътиборсизлик, лоқайдлик қилар экан, иймон келтиришдан бош тортиб, илоҳий оятларни инкор қилар экан, уни бутунлай бошқача ҳаёт кутмоқда. Шунинг учун, кейинги оятларда Аллоҳ Таъало, жаҳаннам аҳлининг оловдан ҳеч қачон чиқиб кета олмасликлари ҳақида хабар берди. Улар жаҳаннамнинг қийноқлари билан шунчалар яқинлашиб кетадиларки, худди энг яқин дўст-биродарлар ажралмас бўлганлари каби, ундан асло ажралмайдилар. Уларнинг дўзаҳдан чиқишга имконлари бўлмайди, азоблари енгиллатилмайди ва ҳеч ким уларга бирон ёрдам кўрсата олмайди. Шу ва шунга ўхшаш бошқа оятларда, Аллоҳ Таъало инсонлар ва жин тоифасини — бахтлилар ва бадбахтларга бўлиб юборган. Оятларда ҳар иккала гуруҳнинг сифатлари келтирилганки, бу сифатлари уларни айтиб ўтилган ҳаёт ва тақдирга маҳкум қилади. Оятлардан яна шундай хулоса чиқариб олиш мумкинки, жинлар, худди инсонлар каби диний мажбуриятларни адо этишлари ва таъқиқланган нарсалардан ижтиноб қилишлари шарт ва шубҳасиз, улар ҳам (инсонлар каби) ўзларига тегишли жазо, ёки мукофот билан тақдирланадилар.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:40.
يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ
Оят: Эй Исроил [яъни, Яъқубнинг] ўғиллари! Менинг сизларга [кўп маротаба] кўрсатган неъматларим [қанчалар улуғ бўлгани]ни эсга олинглар ва Менга [китобларим ва пайғамбарларимга иймон келтиришингиз, ҳамда кўрсатмаларимга амал қилишингиз ҳақидаги] берган аҳдингизга [жиддийлик, қунт билан] вафо қилинг, шунда Мен ҳам сизга берган аҳдимга вафо қиламан [яъни, бу дунёда ваъда қилинган марҳамат билан сизларни сийлаб, охират диёрида эса сизларга омонлик, нажот бераман] ва фақат Мен [Аллоҳ]дангина хавфсираб туринглар [яъни, агар аҳдни бузиб, кофирликка кетсангиз, Менинг интиқомим, азобимдан огоҳ бўлинг].
Тафсир: [Аллоҳ Таъало бани Исроилга, уларга кўрсатилган буюк марҳаматлар ҳақида эслатди. Исроил — бу, Аллоҳнинг пайғамбарларидан бўлган Яъқуб (алайҳис-салом)нинг яна бир исми ва қачонки Аллоҳ Таъало Исроил ўғилларига нидо қилса, Мадина ва унинг атрофларида яшаган (яҳудийлар) назарда тутилади. Аллоҳ Таъало уларга бир буйруқ билан мурожаат қилди ва Роббиларидан берилган барча неъматларни ёдга олишларини амр қилдики, уларнинг баъзилари ушбу [Бақаро] сурасида санаб ўтилган. Аллоҳнинг марҳаматларини ҳамиша эсга олиб юриш учун эса, инсон уларни энг аввало қалби билан тан олиб, Аллоҳни [бу марҳаматлар учун] тил билан мақтаб, олқишлаб, сўнгра эса, ўша ато этилган неъмат ва яхшиликларни Аллоҳ суйган ва рози бўлган солиҳ ишларга ишлатиши шарт. Уларга Роббилари билан тузган аҳдномага вафо қилишлари буюрилди. Бу дегани, улар Аллоҳга ва Унинг пайғамбарларига иймон келтиришлари ва У Зотнинг динида ўрнатилган низом ва қонун-қоидаларга амал қилишлари шарт, бунинг оқибатида эса, уларга кароматли ажр-мукофотлар ваъда қилинган эди. Бу аҳднома ҳақида Аллоҳ Таъало [бошқа бир оятда] шундай деди: “Дарҳақиқат, Аллоҳ Исроил ўғилларидан аҳднома олди. Улар орасидан ўн иккитасини йўлбошчи (раҳбар) қилиб юбордик. Аллоҳ деди: “Албатта, Мен сизлар биланман! Агар намозни [ўз вақтида, мунтазам] барпо қилсангиз, закотни (тўкис) адо этсангиз, элчиларимга иймон келтирсангиз, уларга ёрдам кўрсатиб, Аллоҳга қарзи ҳасана берсангиз, батаҳқиқ, сизларни саҳв-хатоларингизни кечираман ва остларидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга дохил қилурман. Аммо, сизлардан кимки шундан кейин ҳам кофир бўлиб кетадиган бўлса, батаҳқиқ, у ҳақ йўлидан адашибди» (5:12).
Бундан ташқари, Аллоҳ Таъало бани Исроилга шундай бир амалга ишора қилдики, агар уни бажарсалар, Аллоҳнинг аҳдига вафо қила олган бўлардилар. У Зот уларга [ҳақиқий тақво билан] фақат ягона Роббиларидангина қўрқишларини буюрди, чунки У Зотдан қўрқишлик, инсонни Яратувчисининг амрларини адо этиб, қайтариқларидан қайтишга ундайди.]
https://t.me/tafsirassaadiy
يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ
Оят: Эй Исроил [яъни, Яъқубнинг] ўғиллари! Менинг сизларга [кўп маротаба] кўрсатган неъматларим [қанчалар улуғ бўлгани]ни эсга олинглар ва Менга [китобларим ва пайғамбарларимга иймон келтиришингиз, ҳамда кўрсатмаларимга амал қилишингиз ҳақидаги] берган аҳдингизга [жиддийлик, қунт билан] вафо қилинг, шунда Мен ҳам сизга берган аҳдимга вафо қиламан [яъни, бу дунёда ваъда қилинган марҳамат билан сизларни сийлаб, охират диёрида эса сизларга омонлик, нажот бераман] ва фақат Мен [Аллоҳ]дангина хавфсираб туринглар [яъни, агар аҳдни бузиб, кофирликка кетсангиз, Менинг интиқомим, азобимдан огоҳ бўлинг].
Тафсир: [Аллоҳ Таъало бани Исроилга, уларга кўрсатилган буюк марҳаматлар ҳақида эслатди. Исроил — бу, Аллоҳнинг пайғамбарларидан бўлган Яъқуб (алайҳис-салом)нинг яна бир исми ва қачонки Аллоҳ Таъало Исроил ўғилларига нидо қилса, Мадина ва унинг атрофларида яшаган (яҳудийлар) назарда тутилади. Аллоҳ Таъало уларга бир буйруқ билан мурожаат қилди ва Роббиларидан берилган барча неъматларни ёдга олишларини амр қилдики, уларнинг баъзилари ушбу [Бақаро] сурасида санаб ўтилган. Аллоҳнинг марҳаматларини ҳамиша эсга олиб юриш учун эса, инсон уларни энг аввало қалби билан тан олиб, Аллоҳни [бу марҳаматлар учун] тил билан мақтаб, олқишлаб, сўнгра эса, ўша ато этилган неъмат ва яхшиликларни Аллоҳ суйган ва рози бўлган солиҳ ишларга ишлатиши шарт. Уларга Роббилари билан тузган аҳдномага вафо қилишлари буюрилди. Бу дегани, улар Аллоҳга ва Унинг пайғамбарларига иймон келтиришлари ва У Зотнинг динида ўрнатилган низом ва қонун-қоидаларга амал қилишлари шарт, бунинг оқибатида эса, уларга кароматли ажр-мукофотлар ваъда қилинган эди. Бу аҳднома ҳақида Аллоҳ Таъало [бошқа бир оятда] шундай деди: “Дарҳақиқат, Аллоҳ Исроил ўғилларидан аҳднома олди. Улар орасидан ўн иккитасини йўлбошчи (раҳбар) қилиб юбордик. Аллоҳ деди: “Албатта, Мен сизлар биланман! Агар намозни [ўз вақтида, мунтазам] барпо қилсангиз, закотни (тўкис) адо этсангиз, элчиларимга иймон келтирсангиз, уларга ёрдам кўрсатиб, Аллоҳга қарзи ҳасана берсангиз, батаҳқиқ, сизларни саҳв-хатоларингизни кечираман ва остларидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга дохил қилурман. Аммо, сизлардан кимки шундан кейин ҳам кофир бўлиб кетадиган бўлса, батаҳқиқ, у ҳақ йўлидан адашибди» (5:12).
Бундан ташқари, Аллоҳ Таъало бани Исроилга шундай бир амалга ишора қилдики, агар уни бажарсалар, Аллоҳнинг аҳдига вафо қила олган бўлардилар. У Зот уларга [ҳақиқий тақво билан] фақат ягона Роббиларидангина қўрқишларини буюрди, чунки У Зотдан қўрқишлик, инсонни Яратувчисининг амрларини адо этиб, қайтариқларидан қайтишга ундайди.]
https://t.me/tafsirassaadiy
2:41.
وَآمِنُوا بِمَا أَنزَلْتُ مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ
Оят: Ва сизлар[нинг қўлингиз]даги нарса [яъни, таврот]ни тасдиқловчи қилиб нозил қилганим [қуръон]га иймон келтиринглар ва уни энг биринчи инкор қилувчилардан бўлманг. Менинг оятларим эвазига арзон баҳони сотиб олманг [яъни, Менинг каломимни ўткинчи дунё лаззатларига алиштирманг] ва Мендангина қўрқингиз [яъни, буйруқларимга итоат этиб, гуноҳлардан тийилинг].
Тафсир: [Аллоҳ Таъало бани Исроилга ўзига хос бир кўрсатмани нозил қилдики, унингсиз кишини иймони тўғри ва мукаммал бўла олмасди. У Зот уларга, пайғамбари Муҳаммад ﷺ га нозил қилинган муқаддас қуръонга иймон келтиришларини буюрди. Энди бани Исроил қуръонга иймон келтиришлари ва унга амал қилишлари керак эди, бу эса ўз навбатида уларни, пайғамбаримиз Муҳаммад ﷺга иймон келтиришларини талаб қилар эди. Сўнгра Робб Таъало уларни иймон келтиришга ундайдиган вазият ҳақида зикр қилиб, дедики: Эй Исроил ўғиллари! Қуръони карийм сизларга нозил қилинган барча самовий китобларни тўлалигича тасдиқлайди, у уларни рад этмайди ва инкор қилмайди. Ва агар бу китоб [қуръон] сизларнинг китобларингизга ўхшар экан, уларга зид эмас экан, ҳўш унга иймон келтиришдан сизни нима тўсмоқда? Аллоҳнинг пайғамбари — Муҳаммад ﷺ, сизларга, худди аввалги пайғамбарлар олиб келган нарсани келтирмоқда ва энди сизлар унга биринчилардан бўлиб иймон келтиришинглар ва аввалгилардан бўлиб уни тасдиқлашинглар керак, ахир сизларга китоб берилган ва сизларда илм бор. Ёдингизда бўлсинки, муқаддас қуръон аввалги илоҳий китобларни ҳақлигини тасдиқлайди. Бинобарин, агар сизлар унга [қуръонга] иймон келтиришдан бош тортсангиз, демак сизларга авваллари нозил қилинган китоблардан ҳам воз кечган бўласиз. Аллоҳнинг элчиси бўлган Муҳаммад ﷺ, худди Мусо, Ийсо ва бошқа набий ва росуллар тарғиб қилган таълимот билан келди ва унга куфр келтириш, ундан аввалги китобларга куфр келтириш демакдир. Бу [сизларга нозил қилинган] китобларингизда сизлар набий ﷺнинг аниқ сифатларини ва унинг келишлиги тўғрисидаги башоратни топасизлар. Ва [билиб қўйингки] унга иймон келтиришни хоҳламаслигингиз, сизларга нозил қилинган нарсанинг бир қисмига иймон келтиришни хоҳламаслигингиздир. Энди ваҳийнинг бир қисмига ишонмаслик, унга бутунлай ишонмаслик деганидир, худди битта пайғамбарни ёлғончига чиқариш, барча пайғамбарларни ёлғончига чиқариш бўлгани каби. Иймонга келишларини амр қилгач, Аллоҳ Таъало бани Исроилни куфрдан [қатъий тарзда] огоҳлантирди. Улар учун Муҳаммад ﷺ га ва қуръони кариймга биринчилардан бўлиб куфр келтириш қатъиян ман қилинди. Аллоҳ Таъало оддийгина қилиб: “Куфр келтирманглар” деб қўйса бўлар эди, аммо Аллоҳнинг бу таъқиқлашига қаттиқ урғу берилган, зеро агар Исроил ўғиллари биринчилардан бўлиб иймон келтиришдан юз ўгирсалар ва уларга фарз қилингандек иш тутмасалар, у ҳолда улар нафақат ўзларининг гуноҳларидан, балки уларга эргашиб, уларнинг изидан юрганларнинг ҳам гуноҳларидан сўраладилар. Шундан кейин, Жаноби Ҳақ бани Исроилни иймон келтиришдан тўсиб қўйиши мумкин бўлган муҳим омилни эслатиб ўтди. У Зот уларга илоҳий оятларни арзон нарҳга сотиш йўли билан, абадий охират саодати турганда, ҳаёти дунёга устунлик беришни ман қилди. Бу арзон баҳо — юқори мансабни эгаллашлик ва дунёнинг турли ҳил лаззатларидирки, агар инсон Аллоҳга ва Унинг росулига ҳақиқий иймон келтириш билан иймон келтирса, бу нарсаларни йўқотиб қўйишдан қўрқади. Улар дунёнинг хою-ҳавасларига муккасидан кетганларидан, уларни илоҳий оятларга сотиб оладилар. Буни зикр қилгандан кейин, Аллоҳ Таъало бани Исроилга ягона Аллоҳдан тақво қилишларини буюрди, зеро тақво ва хавфсираш, инсонни Аллоҳнинг оятларини дунёнинг арзимас роҳатларидан устун қўйишига туртки бўлади. Аммо, агар инсон дунё лаззатларини [охират саодатидан] юқорига қўйса, демак тақво ва қўрқув уни қалбини аллақачон тарк этиб кетган]
https://t.me/tafsirassaadiy
وَآمِنُوا بِمَا أَنزَلْتُ مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ
Оят: Ва сизлар[нинг қўлингиз]даги нарса [яъни, таврот]ни тасдиқловчи қилиб нозил қилганим [қуръон]га иймон келтиринглар ва уни энг биринчи инкор қилувчилардан бўлманг. Менинг оятларим эвазига арзон баҳони сотиб олманг [яъни, Менинг каломимни ўткинчи дунё лаззатларига алиштирманг] ва Мендангина қўрқингиз [яъни, буйруқларимга итоат этиб, гуноҳлардан тийилинг].
Тафсир: [Аллоҳ Таъало бани Исроилга ўзига хос бир кўрсатмани нозил қилдики, унингсиз кишини иймони тўғри ва мукаммал бўла олмасди. У Зот уларга, пайғамбари Муҳаммад ﷺ га нозил қилинган муқаддас қуръонга иймон келтиришларини буюрди. Энди бани Исроил қуръонга иймон келтиришлари ва унга амал қилишлари керак эди, бу эса ўз навбатида уларни, пайғамбаримиз Муҳаммад ﷺга иймон келтиришларини талаб қилар эди. Сўнгра Робб Таъало уларни иймон келтиришга ундайдиган вазият ҳақида зикр қилиб, дедики: Эй Исроил ўғиллари! Қуръони карийм сизларга нозил қилинган барча самовий китобларни тўлалигича тасдиқлайди, у уларни рад этмайди ва инкор қилмайди. Ва агар бу китоб [қуръон] сизларнинг китобларингизга ўхшар экан, уларга зид эмас экан, ҳўш унга иймон келтиришдан сизни нима тўсмоқда? Аллоҳнинг пайғамбари — Муҳаммад ﷺ, сизларга, худди аввалги пайғамбарлар олиб келган нарсани келтирмоқда ва энди сизлар унга биринчилардан бўлиб иймон келтиришинглар ва аввалгилардан бўлиб уни тасдиқлашинглар керак, ахир сизларга китоб берилган ва сизларда илм бор. Ёдингизда бўлсинки, муқаддас қуръон аввалги илоҳий китобларни ҳақлигини тасдиқлайди. Бинобарин, агар сизлар унга [қуръонга] иймон келтиришдан бош тортсангиз, демак сизларга авваллари нозил қилинган китоблардан ҳам воз кечган бўласиз. Аллоҳнинг элчиси бўлган Муҳаммад ﷺ, худди Мусо, Ийсо ва бошқа набий ва росуллар тарғиб қилган таълимот билан келди ва унга куфр келтириш, ундан аввалги китобларга куфр келтириш демакдир. Бу [сизларга нозил қилинган] китобларингизда сизлар набий ﷺнинг аниқ сифатларини ва унинг келишлиги тўғрисидаги башоратни топасизлар. Ва [билиб қўйингки] унга иймон келтиришни хоҳламаслигингиз, сизларга нозил қилинган нарсанинг бир қисмига иймон келтиришни хоҳламаслигингиздир. Энди ваҳийнинг бир қисмига ишонмаслик, унга бутунлай ишонмаслик деганидир, худди битта пайғамбарни ёлғончига чиқариш, барча пайғамбарларни ёлғончига чиқариш бўлгани каби. Иймонга келишларини амр қилгач, Аллоҳ Таъало бани Исроилни куфрдан [қатъий тарзда] огоҳлантирди. Улар учун Муҳаммад ﷺ га ва қуръони кариймга биринчилардан бўлиб куфр келтириш қатъиян ман қилинди. Аллоҳ Таъало оддийгина қилиб: “Куфр келтирманглар” деб қўйса бўлар эди, аммо Аллоҳнинг бу таъқиқлашига қаттиқ урғу берилган, зеро агар Исроил ўғиллари биринчилардан бўлиб иймон келтиришдан юз ўгирсалар ва уларга фарз қилингандек иш тутмасалар, у ҳолда улар нафақат ўзларининг гуноҳларидан, балки уларга эргашиб, уларнинг изидан юрганларнинг ҳам гуноҳларидан сўраладилар. Шундан кейин, Жаноби Ҳақ бани Исроилни иймон келтиришдан тўсиб қўйиши мумкин бўлган муҳим омилни эслатиб ўтди. У Зот уларга илоҳий оятларни арзон нарҳга сотиш йўли билан, абадий охират саодати турганда, ҳаёти дунёга устунлик беришни ман қилди. Бу арзон баҳо — юқори мансабни эгаллашлик ва дунёнинг турли ҳил лаззатларидирки, агар инсон Аллоҳга ва Унинг росулига ҳақиқий иймон келтириш билан иймон келтирса, бу нарсаларни йўқотиб қўйишдан қўрқади. Улар дунёнинг хою-ҳавасларига муккасидан кетганларидан, уларни илоҳий оятларга сотиб оладилар. Буни зикр қилгандан кейин, Аллоҳ Таъало бани Исроилга ягона Аллоҳдан тақво қилишларини буюрди, зеро тақво ва хавфсираш, инсонни Аллоҳнинг оятларини дунёнинг арзимас роҳатларидан устун қўйишига туртки бўлади. Аммо, агар инсон дунё лаззатларини [охират саодатидан] юқорига қўйса, демак тақво ва қўрқув уни қалбини аллақачон тарк этиб кетган]
https://t.me/tafsirassaadiy